مردم ایل هرکی در مناطقی ما بین شهرهای ارومیه ، اشنویه و مرز ایران با عراق و ترکیه بسر می برند. شغل عمده ی آنان گله داری است. ییلاق آنها مراتع و کوهستان های نواحی تِرگَوَر ، دشت بیل و مِرگَوَر و قشلاقشان مناطق روستایی نواحی ترگور ، دشت بیل و مرگور می باشد.
تعدادی از خانوارهای ایل در نواحی موانا ، خانقاه ، ورزگیر و آغ بلاغ اسکان یافته اند. هرکی ها از طریق گله داری و کشاورزی امرار معاش می کنند. پیرو دین اسلام و مذهب شافعی هستند. زبان ایل هرکی ، کردی کرمانجی است. ایل هرکی در تابستان 1377ش. دارای 1776 خانوار کوچنده با جمعیتی برابر با 16644 نفر بوده است.
با توجه به اینکه محل زندگی این ایل در دشت ها ، دره ها و مراتع سرسبز ، آباد با رودهای پر آب در بین کوهستان های بلند و حصار مانند احاطه شده است در طول تاریخ از بیشتر کشمکش های سیاسی به دور بوده است و محلی بوده است برای پناه آواره گانی که از ظلم خوانین و سلاطین سرگردان گشته بوده اند.
ایل هرکی از سه طایفه ی : سیدان ، سرهاتی و مندان تشکیل شده است. هر طایفه از تعدادی باب و هر باب از تعدادی تیره از تعدادی زومه ( اوبه ) و زومه از تعدادی مال ( خانوار ) تشکیل گردیده است. بنابراین نظام سنتی ایلی آناز بزرگترین واحد تا کوچکترین به شرح زیر است:
ایل ← طایفه ← باب ← تیره ← زومه ← مال
در ایل هرکی مقام ریاست آن از تیره لیاسی برگزیده می شود. در انتخابات رئیس ، همه عشایر ایل هرکی حق رای ندارند ، 13 تیره که عموماً از بستگان خاص تیره لیاسی هستند ، حق شرکت و دادن رای دارند. این عده در موقع لازم می توانند رئیس را از مقامش عزل کنند.
تیره های مزبور در بین عشایر ایل به « پساقا » و بقیه که حق شرکت در انتخابات را ندارند به « ملت » معروف اند. تیره های اصلی یا پساقا عباتند از:
میرزا شیخا ، مام موسی ، ماله سوار ، ماله باس ، ماله چاوشن ، می ساندینی ، ماله سن ، خودادایی ، ماله به ، کی ، تیلی و ماله خان.
علاوه بر رئیس ایل ، مقام قائم مقامی ریاست ایل نیز وجود دارد که از تیره مام موسی انتخاب می گردد.
هنر بافت طایفه مانند سایر عشایر بدست زنان بوده است و مردان در این دخالتی نداشته اند. همه مراحل تولید یک دستبافته بر عهده زنان بوده که پشم ها می شسته و می ریسیدند. و با رنگهای تهیه شده از بازار به رنگرزی می پرداختند.
بیشتر دستبافته های در عرض کم و طول زیاد بافته می شده است. علت این امربدلیل بوده است دستبافته عموماً بدست یک بافنده بافته می شده است.
سالیان درازی است هیچ دستبافته عشایری در بین اهالی این طایفه بافته نمی شود. سنت بافت در بین اهالی طایفه در حال فراموشی است بطوریکه زنان و دختران جوان حتی از اصطلاحات بافت آگاهی ندارند.
شیوه بافت قالی که به زبان کردی به آن مافیر می گویند تخت بافت با گره متقارن و تک پود می باشد. بدین معنی که در هر رج پود زنی به صورت یک در میان زیر و رو زده می شده است. طرح قالی های هرکی بیشتر ترنجی با نقوشی ساده ، تکراری و ذهنی باف و مانند قالی های بیشتر عشایر نقشمایه موسوم به « نیک » می باشند. نقش هایی تجریدی از حیوانات در بین نقوش دیده می شود. نقش ماهی و غزال از جمله این نقوش است.
هرکی ها در کل به طرح ترنجی « شَقه بند » می گویند. رنگهای گرم و تیره و با تونالیته های قرمز ، قهوه ای ، زرد ، سرمه ای و سبز عمده رنگ های بکار رفته می باشد.
پژوهشگر و کارشناس: محمد امینی
