نقوش و طرح های فرش

آرمانگرایی اسطوره ای در معناکاوی قالیهای گونۀ هوشنگ شاهی عصر قاجار (بخش دوم)

قالی هوشنگ شاهی

1-3 .روش پژوهش

این پژوهش کیفی با روش نشانه شناسی تصویر به شیوۀ توصیفی- تحلیلی صورت پذیرفته است و با استناد بر مفاهیم نمادشناسی پساساختارگرا و دانش اسطوره شناسی به تحلیل تصویر و مطالعۀ موردی دو نمونه از قالیهای هوشنگ شاهی میپردازد.

در این راستا با استفاده از کشف فرآیندهای شناخت و ارتباطی سعی در تحلیل و معناکاوی این قالیها در بطن جامعه شده است تا ازطریق بینامتنیت و جستوجوی روابط دال و مدلولی میان کنشگران به فرامتن ها و تفکر حاکم بر ساخت این قالی پی برد.

الزم به ذکر است دادههای این پژوهش به روش اسنادی و با استفاده از ابزارهای نسخه برداری، مصونوعات مادی یا فیزیکی و دادههای برخطی (اینترنتی) جمع آوری شده است.

1-4 .مبانی نظری:  آرمانگرایی اسطورهای

اختراع اسطوره ها و افسانه ها در تمام نوع بشر عمومیت داشته و دارد (محمودی، 1۳58 : ۹۴) و چاشنی اصلی ادبیات و هنر هر ملتی است (همان: 100)؛ ازطرفی بخش عمده ای از فرهنگ مکتوب جوامع و اقوام را ادبیات داستانی تشکیل داده که از یکسو میتواند بیانگر آینۀ تمام نمای آمال و آرزوها، شرایط زیستی و فرهنگی و در نهایت مقتضیات زمانهای و حکومتی عصر خویش باشد (حاتمی و ناظم، 1۳۹۳ :1۷) و از سوی دیگر هر یک از این تراوش های فکری، میتواند در بردارندۀ دنیای آرمانی (همان: 1۷) و فرهنگ راستین یک ملت در کالبد مجموعه ای از رازهای نهان گشته باشد (محمودی، 1۳58 :100) که برای هنرمند، هنرمندان بازآفرین و خوانش کنندگان اثر پرده برداری از این رموز، متفاوت و درعین حال بر آنان آشکار است.

اسطوره ها، داستانها و سرگذشتی هایی مینوی هستند که بیشتر ریشۀ آنها مشخص نیست اما پیوند آنها با سنت ها، آیین ها و عقاید دینی غیر قابل انکار است (آموزگار، 1۳8۶ : ۳ )

همچنین آنها را دستورالعمل های روش زندگی میدانند و چه بسا نمودی منطقی برای جامعه هستند (هینلز 1۳۷1 :1۲) به عبارتی دیگر اسطوره، دانش و دین انسان نخستین و داشته های معنوی او است و میتوان اذعان کرد یکی از ساختارهای مهم فرهنگ بشر (اسماعیلپور، 1۳8۷ :1۴) و فلسفه ای مستدل از تمثیل جهان پیرامون است که دربارۀ آفرینش کیهان، طبیعت، انسان یا درباره ی ویرانی نیروهای اهریمنی روایت میکنند (همان: 1۴)

بنابراین اساطیر نشانگر فرهنگ و بینش مردمان در دوران کهن و بیانگر تداوم زندگی و تاریخ یک ملت است (آموزگار، 1۳8۶ :1) و بسیاری از حقیقت های زندگی بشر را میتوان در دل اساطیر یافت (محمودی، 1۳58 :۲۶۲) چنانکه ردپای رهنمودی و الگوهای برساخته از آن به ویژه آرمان خواهی را میتوان در ادیان، هنر و تمدن بشر جستوجو کرد.

از طرفی اساطیر پاسخگوی نیازهای مادی و معنوی انسان قدیم بوده و هستند و نه تنها در زمینه های فرهنگی بلکه در زمینه های سیاسی و آرمانگرایی مشروعیت زا نیز کاربرد داشته اند (بهار، 1۳۷۶ :۲0۴)

به نحویکه بسیاری از شاهان و حاکمان زمان قدیم برای اثبات مشروعیت و برتری خود بر رعایا و عوام، خود را از نسل خدایان اساطیری معرفی کرده اند و به این ترتیب پذیرفته شدن نظام طبقاتی جوامع قدیم تحت تأثیر داستانهای اساطیری بوده است (همان: ۲0۴)

بنابراین ارتباط اسطوره با مقولۀ آرمانگرایی ارتباطی در طول است که هر کدام میتواند باز تولید دیگری باشد و در ترجمۀ دو سویۀ دنیای آرمانی و تفکر ایدئالیسم میان هنر و هنرمند، استفاده از اسطوره ها برای هنرمندان در مفهوم ۳ گفتار نشانه و به عنوان نماد (رمز) و الگوهای آرمانگرا در راستای تمایلات و خواسته های درونی و جمعی، خالی از انتظار نیست.

فردوسی بزرگ در آغاز کتاب شاهنامه که گنجینۀ اساطیر ایرانی است، چنین میسراید:

تو آن را دروغ و فسان مدان به           رنگ فسون و بهانه مدان

از آن چند اندر خورد با خرد               دگر بر ره رمز معنی برد

(1۴ :1۳8۴ ،فردوسی)

از این رو این گنجینۀ بزرگ را ارج می نهیم و بر آن در این حیث ژرف می نگریم.

 

قالی هوشنگ شاهی

تصویر 1 .قالی هوشنگ شاهی بافت مالیر؛ احتمالا قرن 1۴ هـ. ق، ابعاد ۲08 × 1۳۶ سانتیمتر

فرش هوشنگ شاهی

تصویر 2.فرش هوشنگ شاهی کرمان؛ بافت سال 1۳۲۲ هـ. ق/ 1۲8۳ هـ. ش، ابعاد ۲0۷ × 1۳۹ سانتیمتر، موزۀ فرش تهران (صباحی 1۳۹8 :۴0۲).

 

نویسنده ها :

ایمان زکریایی کرمانی

مجید جعفری گوجانی (نویسنده مسئول)

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

دکمه بازگشت به بالا