ایندیگو یا نیل رنگزایی است که به صورت طبیعی از انواع گیاهان استخراج می شود. ایندیگو(نیل) در سراسر جهان به عنوان رنگزایی که پارچه را به رنگ آبی عمیق می کند، شناخته شده است.
آثار نشان می دهد که این رنگزا اول در مصر به کار گرفته شده و بعدا در افریقا، هند، اندونزی و چین به کار گرفته شد. در پروسه رنگرزی با نیل معمولا نخ های پنبه ای و کتان به صورت مداوم حدود ۱۵-۲۰ بار در محلول رنگرزی آغشته و خشک می شوند. بعد از رنگرزی نخ ممکن است در برابر آفتاب خشک شود تا عمق رنگی آن افزایش پیدا کند. رنگزای نیل فقط سطح نخ را رنگرزی می کند و تا حدودی به داخل آن نفوذ می کند و از این لحاظ منحصر بفرد می باشد.در اصل ایندیگو از گیاهان استخراج می شده است اما امروزه ایندیگو یک محصول مصنوعی در حد مقیاس صنعتی می باشد و معمولا به صورت ۱۰۰% پودر و یا ۲۰% محلول فروخته می شود.
اسم ایندیگو از دوران ایندیکوم روم می آید در صورتی که به معنای یک محصول هندی می باشد. این یک اسم بی معنایی می باشد در صورتی که گیاه در نواحی زیادی در جهان شامل آسیا، ژاپن و آمریکای مرکزی رشد می کند. اصطلاح باستانی دیگر برای این رنگزا نیل می باشد که یک اصطلاح عربی برای واژه ی آبی می باشد، al-nil، که از آن مشتق شده است و لغت انگلیسی aniline نیز از همان منبع می آید. این رنگزا را می توان از گیاهان مختلفی استخراج کرد، اما به طور وسیع گیاه ایندیگو در دسترس می باشد. ایندیگو tinctoria و I.suifruticosa بیشتر متداول هستند.
در زمان باستان ایندیگو گرانبها بود، زیرا گیاهان شامل فقط مقدار کمی ایندیگو (نیل) حدود ۲-۴% بودند. بنابراین تعداد زیادی گیاه لازم بود تا مقدار قابل توجهی از این رنگزا حاصل شود. مزارع نیل در بخش های زیادی از جهان ایجاد می شد تا اطمینان حاصل پیدا کنند، تولیدات را تامین می کند. تقاضا برای این رنگزا بعد از انقلاب صنعتی به طور چشمگیری افزایش پیدا کرد.
فرآیند استخراج طبیعی خیلی هزینه بر بود و نمی توانست مقدار موردنیاز برای روند رو به رشد صنعت البسه را فراهم کند. در نتیجه علم شیمی تحقیق برای روش تولید مصنوعی این رنگزا را شروع کرد. در سال ۱۸۸۳ Adolf Von Baeyr ساختار شیمیایی نیل را بدست آورد. او دریافت که با عمل کردن omega-bromoacetanilide با یک ماده ای که pH آن قلیایی باشد oxindole تولید می شود. بعدا بر اساس این مشاهدات K.Heumann یک روش برای سنتز ایندیگو تعریف کرد. ۱۴ سال طول کشید تا آنها تولید تجاری رنگزای مصنوعی را بدست آوردند. در سال ۱۹۰۵ بایر بخاطر این کشف جایزه نوبل را دریافت کرد.
در پایان سال ۱۹۹۰ کمپانی BASF در آلمان در تولید این رنگزا پیشرو بود و حدود ۵۰% از رنگزاهای تولید شده فروخته شد. در سال های اخیر روش مصنوعی برای تولید ایندیگو (نیل) به دلیل ترکیب مواد شیمیایی مورد تحقیق قرار گرفته است. و روش های جدید دوستدار محیط زیست مورد توجه تولید کنندگان قرار گرفته است.
مواد خام مورد استفاده در پروسه ی تولید طبیعی رنگزای ایندیگو (نیل) از گونه های مختلفی از گیاهان شامل: indigo، woad و polygonum بدست می آید. زمانی که این گیاهای شامل بیشترین مقادیر مولکول رنگزا باشند برای تولید مورد استفاده قرار می گیرند.
