نمكدان دست بافته ای است مركب از سه روش: ساده، رندی و گندی (بافت گره ای) در ابعاد 40.60 سانتی متر كه ايلات و عشاير برای نگه حمل و نقل نمك درشت يا ساييده از آن استفاده می كنند و فرم كلی آن به شكل بطری است.
در فرهنگ ما، «نمك» از ديرباز ارزش و مفهوم خاصی داشته و احترام كردن نان و نمك از صفات بارز ايرانيان بوده است.
به گقته ی تناولی نمکدان عموما به افشاری ها،بختیاری ها، لرها، بلوچ ها و ايلات شاهسون نسبت داده می شوند اما در ميان ساير ايل ها و طوايفی چون قشقايی، خمسه، ايلات ورامين و… نيز يافتنی هستند تقریبا تمامی عشاير ايران به جز تركمن ها، نمكدان چوپانی دارند.
در ميان عشايری كه نامشان در حوزه بافت نمكدان ذكر شد، ايل افشاری كرمان و ساير عشاير منطقه را بايد جزء بزرگ ترين توليدكنندگان نمكدان دانست. توليدات افشاری كرمان در خصوص اين بافته ها، هم در زمينه طرح و تركيب بندی و هم در رابطه با بافت و ساخت و نيز ابعاد، در زمره ی متنوع ترين نمكدان های ايران قرار می گيرند و چنان كه اشاره شد، بعضا كار شناسايی و تقسيم را نيز با مشكل مواجه می كنند. نكته ديگر در مورد نمكدان های عشايری اين است كه كار بافت آن ها همچون ساير بافته ها اغلب توسط زنان صورت می گيرد كه لطف خاص خود را دارد.
نمكدان های عشايری زنان كرمان و افشاری با تأثيرپذيری از ساير بافته دست رنگ مايه هايی از قرمز و قهوه ای منسوجات ايلياتی، اكثرا رنگ مایه هایی سير و نارنجی را تا رنگ های روشن تر مثل عاجی و سفيد در خود جای داده اند.
در خصوص ساير متعلقات مرتبط با اين نمكدان ها، چگونگی بافت محفظه نمكدان نيز مورد توجه است كه بيشتر جنبه ی تزيينی دارد. در پايان كار برای تزيين، «دو طرف نمكدان با موی بز بافته می شود و روی شانه ها، تارهای اضافی دسته دسته به هم پيچيده به صورت منگوله يا گيس بافی شده تزئين می شود و برای آستر از پارچه متقال استفاده می شود.
تعداد اين منگوله های تزيينی بسته به ابعاد بدنه نمكدان متغير است به عبارتی هر چه طرفين گلوگاه عريض تر باشد (بدنه مربع-مستطيل)، استفاده از منگوله های بيش تر امكان پذيرتر است.
بعد از اتمام بافت پارچه متقالی، به عنوان آستر در داخل نمكدان در نظر می گيرند تا نمك با پشم تماس نداشته باشد. نقوش نمکدان، نگاره هاي جانوری (گوزن، روباه، گنجشگ، مرغابي و …) و نگاره های گياهی (درختان سرو، چنار و …) شهرستان های ايذه وباغ ملك در استان خوزستان نيز نمكدان های زيبايی تهيه مي نمايند.
گفتنی ست شهرستان های ایذه و باغ ملک در استان خوزستان نیز نمکدان های زیبایی تهیه می نمایند. روش نگهداری آن حفاظت از بيد، رطوبت مداوم، حرارت و آتش، اشعۀ مستقیم و مداوم خورشید، سفید کننده های شیمیایی و اشیای نوک تیز و بُرّنده می باشد و با آب ولرم، صابون و شوينده هاي معمولي و غير اسيدی قابل شستن می باشد.
