صادرات فرش دستباف ایرانی در دو سال ۹۷ و ۹۸ مورد بررسی قرار گرفت. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد این کالا آن‌طور که مد نظر مقامات مسوول بوده، نتوانسته است در اقتصاد بدون نفت، نقش خود را در حد انتظار ایفا کند و جبران کاهش درآمدهای نفتی را محقق کند.
در حالی که توسعه صادرات فرش دستباف ایرانی می‌تواند یکی از راه‌های جایگزین برای جبران بخشی از درآمدهای نفتی باشد اما به جای اینکه هر ساله شاهد افزایش صادرات این کالا باشیم با کاهش صادرات آن مواجهیم. بر این اساس، صادرات فرش دستباف ایرانی در سال ۱۳۹۶ که به میزان ۴۲۶ میلیون دلار بود، در سال ۱۳۹۷ به ۲۳۸ میلیون دلار کاهش یافت و بالاخره با افت شدید صادرات فرش دستباف در سال گذشته صادرات این کالا به ۶۹ میلیون دلار و در چهار ماه ابتدای امسال نیز به ۱۵ میلیارد دلار رسید.
رئیس اتحادیه تولید‌کنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف علت کاهش صادرات به خصوص در سال‌های ۹۸ و ۹۹ را عوامل مختلف از جمله محدودیت‌های صادراتی بعد از تحریم‌ها و همچنین مشکلات رفع تعهد ارزی عنوان می‌کند. البته بسته شدن مرزها در دو ماه ابتدای سال به‌دلیل شیوع کرونا هم عامل دیگر کاهش صادرات فرش دستباف ایران در سال جاری است.
صادرات ۹۷
۱۰ کشور اول واردکننده فرش دستباف از ایران در سال ۱۳۹۷ عبارت بوده‌اند از ایالات متحده آمریکا، آلمان، امارات‌متحده عربی، ژاپن، لبنان، استرالیا، کانادا، قطر، ایتالیا و پاکستان. در سال ۹۷ ، ایالات متحده نخستین خریدار فرش دستباف بوده که ارزش صادرات این کالا به این بازار معادل ۴۱ میلیون دلار بوده است. آلمان دومین مقصد صادراتی فرش دستباف ایرانی در سال ۹۷ است که ارزش این صادرات ۳۶ میلیون دلار بوده است.
امارات سومین بازار صادراتی فرش دستباف در سال ۹۷ بوده است. این کشور ۲۹ میلیون دلار فرش دستباف از ایران خریداری کرده است. ژاپنی‌ها با خرید ۲۴ میلیون دلاری فرش دستباف ایرانی در سال ۹۷ در رده چهارم قرار گرفته بودند. لبنان نیز ۱۶ میلیون دلار از این قلم کالا در مدت زمان مذکور خریداری کرده و در رده پنجم مقاصد صادراتی فرش دستباف قرار گرفته است. استرالیا مقصد ششم این کالای ایرانی در سال ۹۷ است. این کشور در همین بازه زمانی ۱۰ میلیون دلار فرش دستباف از ایران وارد کرده است. کانادا به عنوان هفتمین بازار این کالا در سال ۹۷ خریدار ۹ میلیون دلار فرش بوده است.
قطری‌ها هم با خرید ۸ میلیون دلار فرش دستباف ایرانی پله هشتم را در اختیار گرفته‌اند. ایتالیا نهمین مقصد این کالا در سال ۹۷ بوده که توانسته ۷ میلیون دلار فرش دستباف را در همین بازه زمانی خریداری کند. پاکستان با خرید ۶ میلیون دلار فرش دستباف دهمین بازار صادراتی این کالا در سال ۹۷ محسوب می‌شود.
صادرات ۹۸
اما در سال ۹۸ در ترکیب بازارهای صادراتی فرش دستباف تحولاتی اتفاق افتاده است. جابه‌جایی مقاصد صادراتی و حضور کشورهای جدید در این ترکیب حکایت از مشتریان جدید دارد. این در حالی است که با نگاهی به ارزش این کالای صادراتی در سال ۹۸ و مقایسه آن با سال ۹۷ درمی‌یابیم که ارزش صدور این کالا به شدت دچار افت شده است. ارزش صادرات فرش دستباف به ۹ مقصد عمده صادراتی ۴۸ میلیون و ۲۰۰ هزار دلار بوده و سهم این ۹ کشور از کل صادرات فرش دستباف در سال ۹۸ به ۶۶ درصد می‌رسد.
نخستین مقصد صادراتی ایران در سال ۹۸ ژاپن بوده که ارزشی معادل ۱۳ میلیون و ۲۰۰ هزار دلار داشته است. سهم صادرات به ژاپن در این مدت ۱۹ درصد بوده است. آلمان نیز مانند سال ۹۷، دومین بازار هدف فرش دستباف در سال گذشته است که ارزش صادرات این کالا به این کشور اروپایی ۱۲ میلیون و ۹۰۰ هزار دلار محاسبه می‌شود. سهم ارزشی صدور این کالا از کل صادرات فرش دستباف در سال ۹۸ معادل ۱۸ درصد است. امارات هم همچنان سومین خریدار فرش ایرانی در سال ۹۸ بوده که ارزش فرش‌های دستباف صادراتی ایرانی به این کشور در این بازه زمانی ۸ میلیون و ۸۰۰ هزار دلار ارزیابی شده است. سهم ۸درصدی از کل صادرات فرش دستباف به این کشور تعلق دارد. صادرات ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار دلاری صادرات این کالا به لبنان و سهم ۴ درصدی از کل صادرات این قلم کالا در سال ۹۸، این کشور را در رده چهارم بازارهای هدف صادراتی فرش دستباف قرار داده است.
در عین حال آفریقای جنوبی با خرید ۳ میلیون و ۱۰۰ هزار دلار فرش دستباف ایرانی و سهم ارزشی ۴ درصد از کل صادرات این کالا در بازه زمانی مذکور، توانسته در رده پنجم جای بگیرد. قطری‌ها تنها با خرید ۳ میلیون دلار و سهم ارزشی ۴ درصدی از این قلم کالا در جایگاه ششم نشسته‌اند و ایتالیایی‌ها هم تنها ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار دلار فرش دستباف را در سال ۹۸ از ایران وارد کرده‌اند و با سهم ارزشی ۳ درصدی رده هفتم را در اختیار گرفته‌اند. استرالیا در رده هشتم مقاصد صادراتی فرش دستباف ایرانی قرار گرفته که ارزش صادرات این کالا به کشور مذکور ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار دلار بوده است. سهم ارزشی صادرات این کالا به استرالیا هم ۳ درصد است.
انگلیس در رده نهم قرار گرفته و ارزش صادرات فرش دستباف به این کشور ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار دلار و سهم ارزشی آن هم ۳ درصد از کل صادرات این قلم در سال گذشته است. دهمین مقصد صادرات این کالا نیز هند است که در سال ۹۸ خریدار ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار دلار کالای ایرانی بوده است. در سال ۹۸ در مجموع صادرات فرش ایران به ۷۲ کشور جهان صورت گرفته که میزان صادرات این کالا به ۱۶ کشور از این تعداد ارزشی زیر یک میلیون دلار داشته است.
کاهش صادرات فرش دستباف در حالی است که مسوولان و دست‌اندرکاران صادرات از جمله حمید زادبوم رئیس کل سازمان توسعه تجارت ایران در یکی از جلسات کارگروه توسعه صادرات غیرنفتی که در اردیبهشت ۹۹ برگزار شد، بیان می‌کند که نگاه ویژه‌ای به توسعه صادرات فرش دستباف در سال ۹۹ وجود دارد اما به رغم تاکیدات مقامات مسوول، همچنان افت صادرات آن را نیز شاهد هستیم.
براساس این گزارش، از اهم مشکلات صادرات فرش دستباف می‌توان به نبود ساز و کارهای هدفمند و برنامه‌های مدون جهت بازاریابی، بازارسازی و حفظ بازارهای کنونی، عدم هماهنگی بین تشکل‌های تولیدی و صادرات و تعدد تشکل‌ها، نبود مکانیزم و ضوابط لازم برای جلوگیری از صادرات فرش‌های نامرغوب و فاقد کیفیت اشاره کرد که راهکارهای آن نیز تعریف روش‌های بازاریابی و تبلیغات با توجه به کشور هدف، تدوین استراتژی جامع فرش دستباف با محوریت مرکز ملی فرش و استفاده از روش‌های نوین تحقیقات بازار و دستیابی به بازار جدید صادراتی است.
