رنگرزی با رنگ روناس به روش تجربی
طبق مصاحبه‌ای که با آقای چغایی داشتم در مورد رنگرزی با روناس چنین می‌فرماید:
«برای رنگرزی با روناس به ۶۰% روناس احتیاج داریم البته این یک قاعده نیست و می‌توانیم با تشخیص این درصد را زیاد و یا کم کنیم ولی امروزه روال کار همان ۶۰% است،ابتدا پشم‌ها را خوب شستشو می‌دهیم، سپس آنرا دندانه می‌دهیم، به این روش که ۱۰-۱۵% زاج سفید را به مدت یکساعت با پشم می‌جوشانیم و بعد پشم‌ها را در آورده و شستشو می‌دهیم تا زاج سفید در سطح الیاف کاملاً شستشو شود. زیرا این زاج بر روی سطح لیف باعث نایکنواختی در رنگرزی می‌شود. بعد روناس را که قبلاً ۴ ساعت خیسانده‌ایم درون پاتیل ریخته و پشم‌ها را داخل آن می‌ریزیم در مدت زمان یکساعت به جوش می‌رسانیم بعد یکساعت درون جوش می‌ماند. بعد از این کار کلاف‌ها را بیرون آورده و کاملاً شستشو می‌دهیم. بعد از آن کلاف‌ها را درون سیاه خشک می‌کنیم. شاید بیست نوع روش رنگرزی با روناس وجود دارد.»
در فیلم تحقیقاتی که از استاد سیاحی نگاه کردم در مورد رنگرزی با روناس چنین می‌گوید که:
«روناس به خودی خود بر روی پشم رنگ می‌دهد ولی بعد از بین می‌رود یعنی اینکه ثبات ندارد برای اینکه روناس ثبات پیدا کند باید پشم را دندانه دهیم که این به سه روش صورت می‌گیرد.
- دندانه پیش از رنگرزی
- دندانه و رنگ توأم
- ابتدا رنگ بعد دندانه که روش سوم در ایران کمتر استفاده می‌شود.
شیوه رنگرزی با روناس به روش اول:
می‌خواهیم یک کیلو خامه زاج داده شده را با روناس رنگرزی کنیم:
بهترین رنگی که روناس می‌دهد حدود ۷۵% وزن خامه است یعنی اگر یک کیلو پشم داریم ۷۵۰ گرم روناس می‌ریزیم رنگی که می‌دهد قرمز گلی است و اگر بیشتر آن را بجوشانیم رنگ بدست آمده تیره می‌شود.
برای بدست آوردن قرمزهای خیلی روشن کافیست ۳ تا ۴ درصد روناس استفاده کنیم یعنی یک کیلو خامه ۳۰ گرم روناس برای رنگرزی با روناس حتماً باید آن را بسابیم بدلیل اینکه نسابیده آن هرگز رنگ نمی‌دهد. روناس را به آرامی و اندک اندک درون پاتیل رنگرزی ریخته و به آرامی آن را هم می‌زنیم. و آن را یک جوش مختصر می‌دهیم.
بعد حرارت آن را پایین اورد. با اضافه کردن آب تا ۴۰ تا ۵۰ درجه پایین می‌آوریم و کاملاً پشم را درون رنگزا می‌گردانیم و آنرا از هم باز کرده تا رنگرزی یکنواخت صورت گیرد.
مخصوصاً جای دسته پشم نباید در دمای جوش وارد کرده زیرا رنگرزی نایکنواخت می‌شود و به همین دلیل پشم را در دمای ۴۰ درجه سانتگراد وارد می‌کنیم و به مرور به جوش می‌رسانیم و ۲ ساعت در جوش می‌ماند.
سپس پاتیل را در اصطلاح دم می‌کنیم تا درجه حرارت آن پایین بیاید و پشم را فردای آن روز از حمام در می‌آوریم.
آزمایشات انجام شده:
موضوع آزمایش: رنگرزی الیاف پشم با روناس
هدف آزمایش: اثر مقدار رنگرزی روناس برفام و ثبات رنگی پشم
تئوری آزمایش: در این آزمایش الیاف را همزمان دندانه و رنگ می‌کنیم، مقدار اسید و دندانه برای الیاف یکسان است و تنها مقدار رنگزا متفاوت خواهد بود.
روش کار:
بشرهای ۱ تا ۵ را شسته آن‌ها را برای حمام آماده می‌کنیم، مقداری اسید و زاج سفید را که در همه بشر‌ها یکسان است با توجه به درصدهای داده شده اندازه می‌گیریم و مقدار روناس را با توجه به درصدهای متفاوت داده شده اندازه می‌گیریم و بعد از تعیین آب مقطر موردنیاز آن‌ها را به همراه ۲/۰ گرم پشم درون بشر‌ها می‌ریزیم، منحنی رنگرزی را برای بشر‌ها به کار می‌بریم و پس از پایان رنگرزی لیف‌ها را آب کشی می‌کنیم. به این صورت که ابتدا الیاف را با آب و صابون می‌شوییم تا خار و خاشاک الیاف از بین برود، سپس بشرهای حاوی محلول‌ها را بر روی هی‌تر قرار داده تا به دمای ۴۰ درجه برسد، سپس بشر‌ها را برداشته و الیاف را در آب مخلوط می‌کنیم و می‌گذاریم تا ۵ دقیقه بماند تا رنگرزی به صورت یکنواخت انجام شود، سپس بشر‌ها را روی هی‌تر قرار داده و می‌گذاریم طی مدت ۲۰ تا ۳۰ دقیقه به جوش برسد و بعد به مدت ۶۰ دقیقه در جوش بماند. سپس الیاف را با آب شستشو می‌دهیم.
مواد داخل حمام ها
| حمام | روناس | اسيد استيك | زاج سفيد |
| 1 | 10% | 5% | 20% |
| 2 | 30% | 5% | 20% |
| 3 | 50% | 5% | 20% |
| 4 | 70% | 5% | 20% |
| 5 | 100% | 5% | 20% |
نمونه پشم رنگرزی شده :
- روناس 10%
- روناس 30%
- روناس 50%
مشاهدات
در بشر شمار 1 كه كمترين رنگزا (روناس) را ريخته ايد كمرنگترين ليف را مشاهده و در بشر شماره 5 كه بيشترين روناس را ريخته ايم پررنگترين ليف را مشاهده كرديم و در نمونه های بدست آمده با اضافه شدن مقدار روناس جذب رنگ هم بيشتر می شود.
بررسی اثر دندانه‌های مختلف در رنگرزی روناس بر روی پشم
روناس یکی از قدیمی‌ترین رنگهای گیاهی بدون مازوج است که جهت بهبود ثبات‌های شستشویی و نوری و تنوع رنگی در رنگرزی آن از دندانه‌های مختلف استفاده می‌شود.
با استفاده از دندانه‌های مختلف می‌توان رنگهای زیادی را با روناس به دست آورد.طیف رنگهایی مانند کرم، قرمز، گلی، نارنجی و قهوه‌ای روشن تا سیر را می‌توان با دندانه‌های مختلف با روناس به دست آورد. برای رنگرزی می‌توان روناس را به صورت پودر ساییده مستقیماً در حمام رنگرزی استفاده نمود و یا آنکه پودر روناس را عصاره گیری نماییم و عصاره آن را استفاده کنیم. رنگ روناس بدون دندانه ثبات ندارد. روش دندانه آن به وسیله تمایل به ایجاد کمپلکس با دندانه‌های مختلف ترجیحاً روش اول دندانه و بعد رنگرزی می‌باشد. سایر روش‌ها کاربردی آنچنان در این رنگ ندارد.
رنگرزی روناس با دندانه زاج سفید:
توسط این دندانه می‌توان رنگهای قرمز روشن و تیره را به دست آورد در رنگرزی با روناس با دندانه زاج سفید انتخاب نوع اسید در مرحله رنگرزی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است چرا که یک طیب خاص را با روناس به وجود می‌آورد. به طور عموم دندانه‌های زاج سفید با روناس بیشتر با اسید سیتریک، اسید استیک و اسید لاکتیک به کار برده می‌شود.
رنگرزی روناس با دندانه بی‌کرومات سدیم یا پتاسیم:
با استفاده از دندانه کروم می‌توان با روناس رنگهای قرمز سیر، مسی و… را به دست آورد این دندانه به روش Bottom به کار برده می‌شود. در دندانه بعد از دندانه دادن باید کالا سریعاً جهت جلوگیری از دو رنگی وارد حمام رنگرزی روناس گردد، در غیر این صورت اگر نخواهیم سریع رنگرزی را انجام دهیم باید کالای دندانه شده را در محلی دور از نور خورشید نگهداری نمود.
رنگرزی روناس با دندانه کلرورقلع (sncl۲):استفاده از دندانه کلرور قلع باعث پیدایش رنگهای شفاف و درخشان می‌باشد. با استفاده از این دندانه و اسیدهای آلی ضعیف می‌توان رنگهای صورتی، نارنجی، قرمز روشن، قرمز خوش رنگ و… به دست آورد.
رنگهای به دست آمده از این دندانه بسیار شفاف هستند و رنگ آن‌ها با اسیدهای معدنی، مات و با اسیدهای آلی قرمز روشن می‌شوند.
رنگرزی روناس با دندانه سولفات مس(cnso۴):
استفاده از این دندانه باعث پیدایش رنگهای نخودی و قهوه‌ای روشن تا سیر می‌گردد این دندانه یا کات کبود به صورت بلور‌هایی آبی رنگ هستند. این دندانه‌ها بر روی پیوندهای سیستین اثر نموده و استقامت الیاف پشم را کاهش می‌دهد، به همین دلیل مقدار مصرفی آن نباید از ۴% تجاوز نماید. الیاف به هنگام دندانه دادن با این ماده رنگ آبی خیلی روشن به خود می‌گیرند. روش کاربرد این دندانه روش Bottom می‌باشد.
رنگرزی روناس با دندانه سولفات آهن (feso۴):
دندانه سولفات آهن یا زاج سبز یا سولفات فروکر رنگ سبز روشن دارد در رنگرزی برای تهیه رنگهای تیره استفاده می‌شود. عده‌ای به این دندانه زاج سیاه نیز می‌گویند. این ماده الیاف را خشن و زبر می‌کند استفاده از این دندانه باعث تولید رنگهای شتری، قهوه‌ای مایل به بنفش و… می‌گردد. ثبات در برابر نور این دندانه همراه با روناس پایین می‌باشد ولی ثبات شستشوی آن خوب می‌باشد.
