دانستنی های فرش دستباف و انواع آن

بشر از زمانی که خود را شناخت و ضرورت وجود ملزومات زندگی را احساس نمود، به فکر داشتن منسوجی بود تا او را در برابر سرما و سختی زمین محافظت نماید و سر آغاز به وجود آمدن فرش دستباف بود.

پشم و موی حیواناتی نظیر گوسفند و بز، اولین یافته‌های بشر برای برآوردن این نیاز بود و متعاقباً پوست این حیوانات اولین زیرانداز یا به عبارت دیگر، فرش منسوج بود.

به دنبال تحول و پیشرفت در زندگی، بشر آموخت که می‌تواند با در هم نمودن و فشردن الیاف پشم، زیراندازی ضخیم‌ تر و گرم‌ تر به نام نمد تهیه نماید.

متعاقباً با فراگیری فنون ریسندگی و تابندگی، نخ‌ های پشمی را تولید نمود و برای اولین بار با ادغام رشته نخ‌های افقی و عمودی نخ‌ های پشم، گلیم را ابداع کرد و این سرآغازی بود برای ابداع فرش گره‌ دار یا پرزدار که هنر و فنی پیشرفته‌ تر بود.

فرش واژه ای عربی است که به معنای زمین است و در زبان فارسی دارای مفاهیمی چون گسترده شدن، زیرانداز و کفپوش می باشد. با توجه به تعریف فوق مفاهیمی چون گلیم، نمد، زیلو، فرش ماشینی و دستباف را می توان فرش دانست.

مشخصات فرش دستباف

فرش دستباف دارای سه مشخصه زیر می باشد:

1. دارای تار و پود می باشد.
2. پرز داشته باشد.
3. پرزها دور تارها گره خورده باشد.

انواع فرش

از لحاظ مواد مصرف شده در فرش دستباف را می توان در ۵ گروه زیر طبقه بندی کرد:

1. پشمی: به فرشی که تار و پود آن از جنس پنبه و پرز آن پشمی باشد می گویند. لازم به ذکر است که در میان ایلات و عشایر به جای نخ پنبه از پشم استفاده می شود.
   
2. تمام ابریشم: به فرش هایی که پرز و چله آن از ابریشم باشد، تمام ابریشم می گویند.
   
3. گل ابریشم: در این گونه فرش ها در نقش ها و دور حاشیه ها به جای پرز پشمی از ابریشمی استفاده می شود و معمولاً چله اینگونه فرشها از ابریشم است.
   
4. کف ابریشم: در زمینه اینگونه فرش ها به جای پرز پشمی از پرز ابریشمی استفاده می شود.
   
5. سوف: نوعی قالی است که زمینه آن از پود ضخیم و نازک تشکیل شده و نقش گل و بوته ها پرزدار می باشد.

انواع فرش دستباف از لحاظ ابعاد:

فرش دستباف را از لحاظ انداز به ۷ نوع تقسیم می کنند که انواع آن عبارتند از:

1. قالی: به فرش هایی که در اندازه های ۳×۲ متر،3/5×2/5 متر،۴×۳ متر،۴×۶ متر باشد، گفته می شود که به چهار دسته زیر تقسیم می شود:
   1. قالی های کوچک که ابعاد 1/5×1 متر،1/5×2 متر را شامل می شود.
   2. قالی های متوسط که ابعاد 3×2 متر و 2/5*3/5 متر را شامل می شود.
   3. قالی های بزرگ که ابعاد 3*4 متر و 3/5*5 متر را شامل می شود.
   4. قالی های بسیار بزرگ با ابعاد 6*4 و بالاتر از این ابعاد را شامل می شود.
2. قالیچه: به فرشهایی گفته می شود که مساحت آن از 3 متر مربع باشد. اندازه قالیچه های متعارف شامل 1/5*2 متر می باشد.
   به قالیچه های با اندازه 1/10×2 سجاده ای و یا دو ذرعی گفته می شود.
3. کلّگی: به فرش هایی می گویند که از نظر عرض از قالیچه کم عرض تر و از نظر درازا از ۴ متر کمتر باشد که در اندازه های 1/5*3 متر،1/7*3 متر و 2*3/7 متر بافته می شود.
4. کناره: فرشی است که برای مفرش کردن راهروها و راه پله ها استفاده می شود و پهنای آن از 1/70 تا 5 متر و طول آنها از 3-10 متر متفاوت است و در بعضی از موارد استثنائی نیز تا ۱۵ متر و بیشتر بافته شده است.
5. ذرع و نیم و ذرع چارک: به فرشهایی که ابعاد آن 1/5*1 متر باشد ذرع و نیم گفته می شود. و به فرشهایی که 80*1/30 متر باشد ذرع و چارک اطلاق می شود.
6. پشتی: به قالیچه هایی که مساحت آنها کمتر از یک متر مربع باشد. متداولترین اندازه پشتی ۹۰×۶۰ سانتی متر می باشد. البته در منطقه گرگان و بجنورد به طور جداگانه برای پشت پشتی ها نوعی گلیم می بافند و داخل آنها را با پر مرغ و ابر پر می کنند که به این گونه پشتی، قارچین می گویند.
7. پادری: به قالیچه های کوچک تر از ذرع و چارک، پادری می گویند.