سال 1962 ایده تشکیل یک شبکه ارتباطی مجازی با این هدف که در آن کاربرانی که یکدیگر را نمی شناسند بتوانند از داده های مشترکی استفاده نمایند جهان را در معرض تغییری بسیار شگرف قرار داد.
سال 1974 کلمه «اینترنت» برای اولین بار به کار گرفته شد و پس از آن دانشمندان و محققان در زمینه‌های مختلف سخت افزاری و نرم افزاری برای ارتباطات سریع و بهینه انسان‌ها در اقصی نقاط جهان تلاش نمودند که نهایتاً امروزه «اینترنت» به جزئی مهم در زندگی اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، تجاری و … جوامع بشری تبدیل شده است. بدون شک اینترنت و گسترش آن یکی از مهمترین عوامل اثرگذار بر تجارت و اقتصاد عصر حاضر محسوب می‌شود و با امکانات و شرایط تسهیل کننده خود مبادلات تجاری را به شدت تحت تاثیر قرار داده است.
در ادوار تاریخی مسیرهای ارتباطی و نحوه ارتباط تجار با یکدیگر عاملی بسیار مهم در تجارت هر کشور محسوب می‌شده است. امنیت مسیر‌ها، طول مسیر، هزینه حمل و نقل و … عواملی بوده که همواره دولت‌ها سعی در تامین و یا رفع آن‌ها داشته‌اند تا به واسطه رونق کسب و کار سود سرشاری را نصیب کشورشان نمایند. در زمان صفویه که نقطه عطفی در تاریخ اقتصادی ایران محسوب می‌شود امنیت راه‌ها و دستیابی به مسیرهای تجارت دریایی و فراهم سازی شرایط تجارت در کشور همگی عواملی از ترقی اقتصادی صفویه محسوب می‌شوند که صفویان در ایجاد این شرایط بسیار کوشیدند و نتیجه آن این شد که بسیاری از صنایع ایران به واسطه تجار و تسهیل شرایط تجارت به جهانیان شناسانده شد. در همین دوره بود که فرش در حجم بالا و با قابلیت‌های تجاری به دنیا معرفی شد و صفویه نام عصر طلایی قالی ایران را به خود اختصاص داد. لذا در هر دوره‌ای بهره‌مندی از برترین و به روزترین کانال‌های ارتباطی و اطلاعاتی می‌تواند در توسعه و گسترش تجارت و اقتصاد یک کشور بسیار مهم و حیاتی باشد و چه بسا عدم بهره‌مندی از آن، تمام سابقه تاریخی، فنی و تجاری آن کشور را به مرحله نابودی بکشاند و برعکس.
در جامعه امروز مسیرهای ارتباطی تنها راه‌های زمینی و دریایی و هوایی نیستند. امروزه انسان‌ها به لطف مقوله اینترنت از پس مسیرهایی نوری و با سرعت نور در ارتباط همه جانبه با یکدیگر هستند. این مسیر ارتباطی امکانات ویژه‌ای را در کسب و کار و تجارت فراهم می‌آورد که متأسفانه در ایران به نحو مطلوبی از ظرفیت‌های این ابزار قدرتمند اطلاعاتی و ارتباطی بهره گرفته نمی‌شود. یکی از حوزه‌هایی که خلاء عدم بهرمندی از فناوری اطلاعات و ارتباطات در آن به شدت محسوس است حوزه فرش دستباف است که شوربختانه رقبای ایرانی از خلاء ایجاد شده در ایران نهایت استفاده را برده‌اند و با تجهیز خود به این ابزار گام‌های مهمی در کسب بازارهای جدید و مشتریان فرش دستباف در دنیا برداشته‌اند و از مزایایی آن در جهت رقابت با ایران بهره می‌برند.
اما مشکلات و نارسائی‌های این عدم بهره‌مندی از ابزار فناوری اطلاعات و ارتباطات در حوزه فرش دستباف ایران چیست و چه راهکارهایی برای برون رفت از آن وجود دارد؟
اگر در فضای مجازی جستجوی مختصری در ارتباط با فرش دستباف داشته باشیم با خیل انبوهی از صفحات وب به زبان فارسی و دیگر زبان‌ها مواجه می‌شویم. هرکدام از این صفحات و پایگاه‌ها به دلایل و اهداف مختلفی ایجاد شده‌اند. در اینجا اگر تنها پایگاه‌های داده فارسی را مد نظر داشته باشیم به نتایج جالب توجهی خواهیم رسید.
در یک دسته بندی کلی پایگاه‌های فارسی زبان مرتبط با فرش به نوعی معرف یک تولیدی، اتحادیه، صنف، انجمن و یا دیگر تشکل‌های مرتبط با فرش و یا شخصی و علاقمند به فرش هستند که گویا هدف اولیه و نهایی آن‌ها هم چیزی جز داشتن پایگاهی در فضای مجازی نبوده و نیست. خدمتی در آن‌ها تعریف نمی‌شود و یا آن خدمت اثر زیادی و کارایی ندارد. حتی در برخی موارد این پایگاه‌ها، اطلاعات درست و روشنی از آن مجموعه سازنده و حامی آن هم در اختیار مخاطب قرار نمی‌دهد!
اگر به صورت دقیق‌تر بررسی کنیم این پایگاه‌ها عموماً در بازه‌های زمانی طولانی به روز می‌شوند و یا اطلاعاتی که در اختیار کاربران قرار می‌دهند دست چندم و کپی از روی دست هم هستند. به عبارتی در بین سایت‌های ایرانی مرتبط با فرش پایگاهی را نمی‌یابیم که به صورت تخصصی به فرش دستباف بپردازد و صرفاً فعالیتش در جهت معرفی و به نوعی بازاریابی و ارتباط موثر با مشتری و مخاطب و احتمالاً دریافت و ارائه اطلاعات در راستای تجارت فرش باشد. یا حتی سعی داشته باشد مجموعه اطلاعات جامع و کاملی از فرش دستباف را در اختیار مخاطب خودش قرار دهد.
مشکل دیگر عدم بهینه سازی طراحی یا کاربر پسند بودن این پایگاه‌ها می‌باشد. فضا ها به صورت معمولی است و طراحی خاص و حرفه‌ای روی آن‌ها انجام نشده است. غالباً کارایی در حد یک وبلاگ ساده را دارند و از طرفی اطلاعات منعکس شده در این پایگاه‌ها مخاطبان خاصی را هدف گذاری نمی‌نماید که بخواهد با آنان ارتباط تنگاتنگ و موثری برای دستیابی به اهداف خود داشته باشد و خدمات متناسب با نیازهای آنان ارائه دهد که به نوعی کاربردی باشد.
به عبارت دیگر طراح و مدیر پایگاه و مخاطب در یک مسیر دو طرفه قرار ندارند و آن هدف اصلی هر پایگاه که ارتباطی دو طرفه است عملاً برقرار نمی‌شود. پایگاه اطلاعاتی تخصصی فرش هم که به شکل سازمان یافته و تخصصی به معرفی فرش در ابعاد مختلف آن بپردازد به شکل عجیبی در ایران وجود ندارند و اندک موارد موجود هم به صورت شخصی و بدون هدف گذاری سازمان یافته و به دور از اثر گذاری لازم در جهت خط دهی به تولید و تبلیغات و معرفی مطلوب فرش به مخاطبان عام و مصرف کننده نیست و از لحاظ فنی نیز با توجه به پیشرفت‌های روز افزون حوزه وب با استاندارها و کیفیت‌های مطلوب روز بسیار فاصله دارند و تهی از ایده پردازی لازم برای ارائه مطالب، جذب کاربران و سهولت در استفاده می‌باشند.
در زمینه تجارت الکترونیک فرش دستباف هم سایت خاصی در ایران وجود ندارد که در این حوزه فعالیت موثر و مداومی داشته باشد. این در حالی است که بازار فرش دستباف ایران در سراسر دنیا گسترده است و نیاز به تجارت الکترونیک فرش و ورود به آن و تلاش برای از پیش رو برداشتن موانع موجود -که کم هم نیستند- بسیار محسوس و ضروری است. تاکنون به هیچ عنوان در ایران فعالیتی در این زمینه به صورت جدی انجام نشده. نه از سوی خود تولیدکنندگان و تجار و نه از سوی نهادهای مستقل خصوصی و نه از سوی دولت.
البته اخیراً در گزارش‌های خبری از زبان مسئولین مرکز ملی فرش خبر طراحی و راه اندازی «سامانه سفارش پذیری فرش دستباف» که گویا به صورت آنلاین می‌باشد شنیده می‌شود که در مورد جزئیات آن تاکنون خبری منتشر نشده و توضیحی داده نشده که به چه صورت است. با این حال شروع و اقدام به فعالیت در این زمینه بسیار مفید خواهد بود تا در گام‌های بعدی بتوان با انجام اصلاحات لازم به صورت گسترده‌تری فرش را از ایران در فضای مجازی به جهانیان معرفی نماییم. البته به نظر می‌رسد این فرآیند حالت مطلوبش این است که در ادامه به دست بخش خصوصی و تیمی حرفه‌ای در زمینه فرش و وب سپرده شود.
نکته جالب توجه دیگر نیز فقر زمینه‌های مطالعاتی در این حوزه است. عمده مطالعات انجام شده اغلب به اموری بدیهی و معمولی اشاره دارد و در بیان راهکارهای اجرایی و عملیاتی نیز سکوت اختیار کرده‌اند و از ارائه نمونه آزمایشی در این زمینه که نتیجه تحقیقات انجام شده باشد به هیچ روی خبری نیست.
مشکل و مورد دیگری که در بررسی سایت‌های فرش متوجه می‌شویم عدم بهره‌گیری آن‌ها از تبلیغات الکترونیکی و در سطح فضای مجازی است. این پایگاه‌ها غالباً در صفحات پرمخاطب دیگر تبلیغ نمی‌شوند و رفته رفته با توجه به عدم تبلیغات لازم مخاطب لازم را به دلیل ناشناخته بودن نمی‌یابند.
در هر حال با توجه به ضروریات و ظرفیت‌های موجود در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات الزام ورود تخصصی و حرفه‌ای فرش دستباف در این بخش بیش از پیش احساس می‌شود؛ ولازم است با هدف گذاری مشخص درصدد ایجاد حلقه‌ای اطلاعاتی و ارتباطاتی بین مشتری و تولیدکننده به صورت مستقیم باشیم تا این که صرفاً پایگاهی شبیه وبلاگ و کاربری محدود آن و تنها برای اعلام حضور در فضای مجازی داشته باشیم. که اگر چنین شود مطمئناً از این رهگذر و با شناخت صحیح، دقیق و عملیاتی از موانع و مشکلات و تلاش در جهت رفع آن‌ها خواهیم توانست به سمت تجارت الکترونیک فرش به صورت کامل حرکت نماییم. ضرورت دستیابی به چنین هدفی اولاً خروج از محدوده سنتی و ایزوله تجارت فرش و ثانیاً فراهم ساختن زیرساخت‌ها و انجام هزینه‌های لازم است. اتفاقی که تاکنون با سستی و سهل انگاری چه بخش خصوصی و بدنه تولیدی فرش دستباف و کانال‌های توزیع و تجار و چه نهادهای دولتی مرتبط با فرش دستباف نیافتاده است که امید است در آینده در این حوزه فعالیت موثر بیشتری انجام شود.
منبع : سید محمد مهدی میرزاامینی/دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت فرش
