کرمان – ایرنا – با ثبت جهانی گلیم سیرجان «شیرکی پیچ»، فرش قرمز برای ورود این محصول به بازار های جهانی گسترانده شد، اما مشکلات، ضعف زیرساخت ها و فقدان زنجیره تولید، از موانع اصلی و گره های کور تولید و صادرات این دستباف ارزشمند محسوب می شود که باید با تدبیر لازم آنها را گشود.
وجود اقوام و اقلیم‌ها، ارزشها، آداب و رسوم و اعتقادات متفاوت و متنوع، باعث شده تا دیار کریمان در حوزه صنایع دستی غنی و پربار باشد که شهرت برخی از این تولیدات مانند قالی، گلیم، پته و غیره جهانی است.
شهرستان سیرجان یکی از با سابقه‌ترین مناطق گلیم‌بافی در ایران به شمار می‌رود که بسیاری از زنان و دختران شهری، روستایی و عشایر منطقه به تولید این کالای با کیفیت و مرغوب مشغول هستند.
گلیم شیریکی پیچ یا سوزنی یکی از شاخص ترین دستبافته های عشایر و روستاییان استان کرمان محسوب می‌شود که با سابقه‌ای چند صد ساله در سنت‌های بافندگی عشایر کرمان به خصوص افشارها و بچاقچی ها ریشه داشته که خاستگاه اصلی آن روستای دارستان در ۲۵ کیلومتری مرکز شهرستان سیرجان است.
این گلیم به ندرت از روی نقشه بافته می‌شود و تقریباً می‌توان گفت که اغلب این دستبافته ها طبق عادات سنتی ذهنی بافی می‌شوند و منحصربه فرد هستند به گونه‌ای که شاید نتوان ۲ محصول کاملاً مشابه در میان آنها یافت.
برای معنای نام شیرکی پیچ تعابیر مختلفی گفته شده است که مشهورترین آن می‌تواند دلالت بر نوع گره آن داشته باشد که به صورت دوتایی یا شریکی بافته می‌شود و یا از شراکت و همکاری ۲ بافنده در بافت آن خبر می‌دهد.
بافت این گلیم مانند قالی است و در آن از نخ پشمی استفاده می‌شود و نقشه‌های گل و گلدانی، ترنج، سه کله، کوه پنج، بندی لوزی، خشتی یا قالبی اصیل‌ترین نقشه‌های بافت گلیم شیریکی پیچ است.
پس از تکمیل پرونده گلیم شیرکی پیچکی سیرجان، شورای جهانی صنایع‌دستی در شهریور ماه ۹۶ بعد از بررسی گزارش ارزیابان اعزامی به ایران، با ثبت سیرجان و مریوان به‌عنوان شهرهای جهانی گلیم و کلاش و روستای کلپورگان به‌عنوان دهکده جهانی سفال موافقت کرد.
ثبت جهانی شهر و گلیم شیرکی پیچ سیرجان این صنایع دستی را پر آوازه کرده است، اما بی توجهی به نیازهای تولیدکنندگان و بافندگان و بازار گلیم و فقدان زیر ساخت های مناسب و متناسب با استاندارد جهانی، ورود واسطه های سود جو و غیره، می تواند گلیم سیرجان را به رتبه پایین تنزل بدهد.
بنا به اهمیت و ارزش منطقه‌ای، ملی و جهانی ثبت گلیم شیرکی پیچ و اطلاع از وضعیت فعالان و مشکلات موجود آنان، میزگردی با حضور مسئولان، کارشناسان و تولید کنندگان گلیم شیرکی پیچ در دفتر خبرگزاری ایرنا کرمان برگزار شد.
شرکت کنندگان در این میزگرد از مشکل تهیه مواد خام مرغوب، فقدان کارخانه ریسندگی کارگاه پشم شویی، عدم دریافت تسهیلات لازم و وجود دلالان و واسطه‌ها در چرخه صدور دست بافته‌ها را از جمله موانعی برشمردند که کار را برای فعالان این حوزه در استان کرمان دشوار کرده است.
پنج هزار نفر بافنده گلیم در سیرجان فعالیت دارند
دبیر شهر جهانی گلیم سیرجان با اشاره به دستاورد بزرگ و جهانی صنایع دستی کرمان گفت: گلیم شیرکی پیچ سیرجان بنا به ظرفیت‌ها و اهمیت موضوع با تلاشی مضاعف توسط مسئولان و مردم شهرستان سیرجان پس از ارزیابی از طرف نمایندگان و ارزیابان یونسکو در سال ۹۶ به ثبت جهانی رسید و سیرجان به عنوان اولین شهر جهانی گلیم معرفی شد.
کاظم حسین زاده افزود: استان کرمان به لحاظ اقلیم و قومیت‌های متفاوت در بخش صنایع دستبافت دارای سابقه و تنوع فراوانی است و در سال گذشته گلیم چهل ماشوله روستای بیدکردوئیه بافت ثبت ملی شد.
وی اظهار داشت: بافت گلیم و زیر انداز از سالهای دور در اغلب مناطق عشایری و روستایی استان کرمان رواج داشته که به وسیله بانوان و با استفاده از مواد و مصالح طبیعی تولید می‌شد، هر چند در سالهای اخیر مواد اولیه مورد نیاز از خارج از استان تأمین می‌شود.
دبیر شهر جهانی گلیم سیرجان با بیان اینکه ثبت جهانی گلیم یک همکاری گسترده بین بخش‌های مختلف بود تصریح کرد: در فرآیند ثبت جهانی گلیم شیرکی پیچ سیرجان ۱۸ دستگاه دخیل بودند که مشارکت آنها سبب این اتفاق بزرگ در حوزه صنایع دستی کشور و استان شد.
وی افزود: پس از ثبت جهانی گلیم شیرکی پیچ، تقاضا برای خرید آن افزایش پیدا کرد و دستمزدها بالا رفت که در نهایت منجر به بالا رفتن قیمت این کالا شده و قیمت هر متر گلیم به بیش از یک میلیون تومان رسیده است.
حسین زاده با اشاره به اشتغالزایی خوب و کم هزینه در حوزه صنایع دستی تصریح کرد: در مقاطع زمانی ۱۷ هزار بافنده گلیم در استان فعالیت داشتند، اما در حال حاضر حدود پنج هزار نفر بافنده گلیم شیرکی پیچ را تولید می‌کنند.
وی تاکید کرد: اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در راستای حمایت از تولید این کالای ارزشمند، برای راه اندازی کارگاه‌های بافت گلیم، تسهیلات لازم را به متقاضیان پرداخت می‌کند.
مدیر بازرگانی معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمان افزود: پس از ثبت سیرجان به عنوان شهر جهانی گلیم، گزارش‌های و پایش های مستمری در جریان است تا ضمن رفع مشکلات، فعالیت‌ها و اقدامات بافندگان و تولید کنندگان رصد و تقویت و به شورای ثبت جهانی صنایع دستی نیز گزارش لازم ارائه شود.
وی بیان کرد: آماده سازی زیر ساخت‌ها، اختصاص غرفه اختصاصی به گلیم سیرجان، چاپ کتاب، نام گذاری خیابان و دهکده جهانی گلیم از جمله اقداماتی بود که برای معرفی و شناسایی گلیم شیرکی پیچ سیرجان در ۲ سال گذشته انجام شده است.
دبیر شهر جهانی گلیم با اشاره به افزایش قیمت مواد اولیه برای بافت گلیم تصریح کرد: لازم است برای رونق اقتصاد و تجارت این صنایع دستی جهانی مشوق‌های خرید مانند تسهیلات در قالب کارت خرید اعتباری طراحی و اجرا شود.
وی تاکید کرد: راه اندازی بازارچه دائمی عرضه گلیم در شهرستان سیرجان در دستور کار قرار دارد و در آینده نزدیک اجرایی می‌شود تا تولید کنندگان و فروشندگان گلیم‌های خود را در این مکان عرضه کنند و خریداران نیز با اطمینان و سهولت کالای خود را تأمین کنند.
حسین زاده گفت: با مشارکت بخش خصوصی و راه اندازی اتحادیه، در نظر داریم صنایع جنبی همچون ریسندگی و رنگرزی را در شهرستان ایجاد کنیم تا تولید کنندگان گلیم مجبور نباشند خدمات و مواد اولیه خود را از خارج از استان تهیه نمایند.
وی با بیان اینکه صنایع دستی می‌تواند یکی از جایگزین‌های مناسب برای صادرات نفت باشد تاکید کرد: اعتبارات حوزه صنایع دستی بسیار ضعیف است و در سال گذشته از ۲۳ شهرستان استان به ۱۲ شهرستان هیچ اعتباری به این بخش اختصاص پیدا نکرد، این در حالیست که صنایع دستی نیازمند توجه جدی برای آموزش، تحقیق و صادرات است.
نگاه تجاری اصالت گلیم کرمان را تهدید می‌کند
کارشناس و پژوهشگر صنایع دستی استان کرمان نیز در این میزگرد با بیان اینکه هیچ نقشی در صنایع دستی بدون دلیل به کار نمی‌رود گفت: در یک قرن اخیر نگاه تجاری به فرش و گلیم استان و ورود تجار به این هنر برخی نقش‌ها را از حالت سنتی خارج کرده است.
عقیل سیستانی افزود: زندگی بسیاری از مردم استان کرمان در گذشته کوچ نشینی بوده و تمامی ملزومات با تکنیک‌های سنتی گلیم و فرش به نمایش گذاشته می‌شد و با نگاه تجاری، بسیاری از نقش‌ها از حالت بکر ایلی و منطقه‌ای خارج شد.
وی ادامه داد: متأسفانه در دهه‌های اخیر دغدغه و هراس نقش و طرح به عنوان ویژگی اصلی گلیم شیریکی پیچ در حال منسوخ شدن است و دخل و تصرف‌ها موجب از بین رفتن هویت اصلی گلیم و دست بافت‌ها می‌شود.
این کارشناس صنایع دستی استان کرمان عنوان کرد: ماهیت اصلی و کیفیت گلیم در طی سال‌ها تغییر کرده و رو به بهبودی رفته و امروز کیفیت بافت گلیم در رنگ و مواد اولیه افزایش یافته است.
وی گفت: بازار محصولات جدیدی در طرح و نقش می‌طلبد لذا برای جذب سلیقه مخاطب، تولیدکنندگان باید ماهیت اصلی در طرح و نقش را حفظ کنند زیرا شناسه اصلی تشخیص فرش و گلیم استان کرمان در رنگ بندی و طرح و نقش است.
سیستانی یادآور شد: در برهه‌ای از گذشته هنر استان کرمان شاهد رونق و صادرات در سطح کلان بودیم و نگاه به تولید سنتی نبوده بلکه تشکیلاتی بوده است.
وی افزود: وفور تولید با بهترین کیفیت و به بهترین نحو در دوره‌ای رخ داد و محمد ارجمند کرمانی به عنوان یک کرمانی سلطان فرش دنیا شد و تمامی بخش‌ها به صورت تخصصی دنبال می شده است.
این محقق و پژوهشگر صنایع دستی بیان کرد: نکته دیگر برند سازی است که هر فردی با برند خود محصولات را عرضه می کرده است امروز آن ساختار تشکیلاتی و برند استان کرمان وجود ندارد و درک اقتصاد هنر می‌تواند به توسعه صنایع دستی کمک کند که در سیرجان به خوبی این حوزه درک شده است.
وی بیان کرد: لازمه ثبت دادن نشان جغرافیای محصول اصل و پیشینه آن محصول است و یکی از ویژگی‌های منطقه سیرجان که شهر جهانی گلیم نام گرفته، وجود بافندگان زبردست ایلات است و توان و مهارت بافت صنایع دستی در این شهرستان وجود دارد و تکنیک‌های این منطقه در طرح و نقش و مواد اولیه دارای اصالت است.
سیستانی تصریح کرد: گلیک شریکی پیچ شهرستان سیرجان ویژگی‌های اثر جهانی را دارد و می‌تواند موجب اشتغالزایی و ارز آوری شود و ویژگی چهارم گلیم بار فرهنگی است که می‌تواند فرهنگ ایران را به دیگر نقاط دنیا صادرات کند.
وی اضافه کرد: برندسازی، تعهد و حفظ اصالت در طرح و نقش مواد اولیه از ماهیت اصلی و عامل بقای گلیم استان کرمان است.
وی با بیان اینکه صنایع دستی تکنیک‌ها و مهارت‌هایی ماحصل نیاز بشر بوده است گفت: ۱۳۱ ایل و ۵۷ طایفه مستقل کرد، لر، عرب و ترک در استان کرمان وجود دارد و هر ایل و تبار دارای آداب رسوم و منشی ویژه بوده و برای خلق ملزومات از تکنیک‌های اولیه بهره مند بودند که یکی از این تکنیک‌ها گلیم بافی بوده است.
سیستانی افزود: هفت نوع تکنیک ازجمله ساقه بافت، تک قلاب و جفت قلاب در استان کرمان وجود دارد، گلیم چل ماشوره بافت که به سینه ریز یا چپی معروف است نیز ثبت ملی شده است.
وی عنوان کرد: مهمترین گلیم استان کرمان، شریکی پیچ، وارث ایلات افشار و بیچاقچی بوده که بافت این نوع گلیم پس از دوره صفوی به دلایل مختلف به استان کرمان در حوزه سیرجان، بافت و بردسیر پراکنده شده این تکنیک با ویژگی بی نظیر طرح و بافت گلیم ثبت ملی و جهانی شده است.
کارشناس صنایع دستی استان کرمان گفت: این استان جایگاه بسیار مطلوبی در تولید و فروش و صادرات گلیم دارد و با توجه به ظرفیت این استان برترین نوع دستبافت های کشور در استان کرمان تولید می‌شود و کرمان در بافت و تنوع طرح و نقش در دنیا سرآمد است.
واحدهای صنایع دستی سیرجان حمایت نمی‌شود
مدیرعامل شرکت تعاونی فرش دستباف فیروزه سمنگان سیرجان که سه سال است به عنوان تعاونی برتر کارآفرین نمونه کشور معرفی شده است نیز با اشاره به مشکلات گلیم سیرجان گفت: مشکل تهیه نخ، نداشتن کارخانه پشم شویی، رنگرزی و کارخانه ریسندگی در استان کرمان وجود دارد، در حالی که بهترین نمونه پشم در سیرجان است و اگر بتوانیم ۱۰۰ درصد پشم منطقه‌ای خود را در صنایع دستی تولیدی کار کنیم در برابر رقیبان به برتری می رسیم.
حمید محمودی افزود: پشم کرمان ماندگاری و مواد اولیه خوبی دارد اما در این استان تولید نمی‌شود و اگر کارخانه رنگرزی و ریسندگی در استان کرمان احداث شود می‌تواند ضمن اشتغالزایی بزرگترین کمک به تولیدکنندگان صنایع دستی باشد.
وی ادامه داد: شست و شو و سرویس گلیم به صورت تخصصی انجا
م شود زیرا گلیم‌های تولیدی کرمان در قالیشویی های نامناسب دیگر استان‌ها شسته می‌شود و پیشنهاد مجموعه کامل از ریسندگی، رنگ رزی و پشه شویی در سیرجان داده شد اما حمایت مطلوبی از آن نشده است.
این فعال گلیم سیرجان با بیان اینکه بسیاری از فرش‌های کرمان به نام دیگر استان‌ها به فروش می‌رود و حتی گلیم سیرجان در شیراز به نام قشقایی به فروش می‌رود گفت: ثبت جهانی موجب شناخته شدن گلیم سیرجان شده است و باید برای معرفی آن بیشتر تلاش کنیم.
وی با بیان اینکه متقاضیان تولید پس از ثبت جهانی گلیم سیرجان افزایش یافته است گفت: گلیم سیرجان مطرح شده اما این شهرستان اتحادیه تولید گلیم ندارد و کسی تخلف و استفاده از مواد اولیه نامرغوب و طرح و نقشه نامناسب را نمی‌توان پیگیری کرد.
محمودی تصریح کرد: تقاضا داریم که اتحادیه تولیدگنندگان صنایع دستی سیرجان تشکیل شود و نبودن اتحادیه مشکلات بزرگی برای تولید صنایع دستی در شهرستان سیرجان به وجود آورده است.
وی اضافه کرد: فروش و تولید صنایع دستی استان کرمان با طراحی نقشه مناسب، افزایش یافته است در سال ۹۲ طرح تکراری مشکل اصلی گلیم کرمان بود که نقشه را خودمان مطابق نیاز بازار طراحی کردیم و قالب به روز تر شد اما از ریز نقش اصیل سیرجان در قالب جدید استفاده کردیم زیرا هر سال مد رنگ و سلیقه‌ها عوض می‌شود و در این راستا تولید تکراری موجب از دست دادن بازارهای دنیا می‌شود.
این کارآفرین برتر کشوری عنوان کرد: نوآوری موجب جذب مخاطبان بیشتری به گلیم سیرجان می‌شود و استفاده از رنگ‌های گیاهی به جای شیمیایی به علت ثبات بیشتر و تضمین کار در رنگ و بافت فرش و گلیم این شهرستان شده است.
وی گفت: برای صادرات در ۲ نمایشگاه خارجی فعالیت کردیم و صادرات به آلمان و کشورهای عربی داشتیم که در چند سال اخیر کمرنگ‌تر شده است و برخی کشورهای هند، پاکستان و افغانستان با کپی برداری هنر ایران را با نیروی ارزان در کشور خود تولید می‌کنند اما فرش ایرانی بهترین نمونه در بازار جهانی است.
محمودی افزود: گلیم هنر اجداد ما بوده و به نسل کنونی رسیده لذا باید آن را حفظ و جایگاه آن را ارتقا دهیم و مسئولیت خود را برای نسل‌های آینده انجام دهیم و مشکلات تولیدکنندگان رفع شود و کار با قدرت بیشتری افزایش یابد.
وی با بیان اینکه بافت هر گلیم ماه‌ها زمان میبرد و با شرایط دشوار و زحمت بافت ارزان‌ترین کالای زندگی مردم محسوب می‌شود گفت: در دکوراسیون منزل ارزان‌ترین کالا فرش دستابف و گلیم است و این صنعت می‌تواند با استقبال مردم به سالهای گذشته برگردد و با فرهنگسازی عمومی هر شخصی می‌تواند در منزل مسکونی دستبافی داشته باشد.
صنایع مرتبط با تولید گلیم در سیرجان وجود ندارد
مدیرعامل شرکت تعاونی فرش دستبافت گل سرخ سیرجان گفت: عمده مشکل تولید کنندگان گلیم در سیرجان تهیه مواد اولیه مرغوب است که باید از خارج استان تهیه شود که باعث افزایش هزینه‌ها برای فعالان گلیم می‌شود.
علیرضا احسانی با اشاره به ثبت جهانی گلیم شیرکی پیچ سیرجان افزود: اگر گلیم صادر نشود، اقتصاد این صنعت دستباف دچار خلل خواهد شد و حضور واسطه‌ها نیز که اغلب افراد نا آشنای گلیم هستند به چرخه تولید و فروش آسیب زده است.
وی اظهار داشت: اخذ تسهیلات برای راه اندازی کارگاه و واحدهای تولیدی گلیم به سختی و کندی انجام می‌شود که برخلاف شعارهای حمایت از صنایع دستی و تولید است.
مدیرعامل شرکت تعاونی فرش دستبافت گل سرخ سیرجان بیان کرد: به علت قیمت بالای مواد اولیه مرغوب، گلیم‌ها افت کیفیت دارند و تولید کننده ها به سمت بافت گلیم‌های کوچک و ارزان رفته که این موضوع در آینده می‌تواند به وجهه جهانی صنعت گلیم بافی سیرجان لطمه بزند.
وی با بیان اینکه ۱۲ سال است در حوزه گلیم شیرکی پیچ فعالیت دارم تاکید کرد: ثبت جهانی گلیم شیرکی پیچ سیرجان راه را برای ورود به بازارهای جهانی هموار کرد، اما به دلیل مشکلات متعدد تولید کننده ها توان یا رغبتی برای شرکت در این نمایشگاه‌ها ندارند.
احسانی گفت: تولید کنندگان و بافندگان گلیم در سیرجان از سبک‌های اصیل در بافت استفاده می‌کنند و اخیراً طرح‌های جدید نیز در بافت بکار می‌رود که به این محصول ارزشمند تنوع خوبی داده است.
وی افزود: اغلب تولید کنندگان گلیم در خانه فعالیت دارند و سعی کردیم برای بالا رفتن کیفیت و کمیت دستگاه‌های گلیم بافی را به روز کنیم و نقشه‌ها نیز با تغییراتی همراه شده است.
مدیرعامل شرکت تعاونی فرش دستبافت گل سرخ سیرجان تاکید کرد: مسئولان باید زمینه و شرایط راه اندازی کارگاه‌ها و صنایع مرتبط با گلیم سیرجان را فراهم کنند تا تولید گلیم با مشکل مواجه نشود.
وی با اشاره به کاربردهای متنوع گلیم شیرکی پیچ سیرجان ادامه داد: از این گلیم علاوه بر زیرانداز در دوخت کیف، رویه صندلی، تزئینات سایر صنایع دستی و دیوار کوب نیز استفاده می‌شود که طرفدران زیادی در داخل و خارج کشور دارد.
سیرجان و گلیم شیرکی پیچ در ابتدای ورود به بازار شلوغ و پر رونق صنایع دستی جهانی قرار دارد و برای بقا در این عرصه سخت نیاز به حمایت، هدایت و برنامه ریزی دقیقی دارد تا با توانمند شدن به سرنوشت سلف مشهور خود فرش ایرانی دچار نشود.
راه اندازی اتحادیه اختصاصی، جلب و جذب سرمایه گذار در حوزه صنایع جنبی گلیم، استفاده از کارشناسان و متخصصان حوزه صنایع دستی جهت کیفیت بخشی بافت، برنامه ریزی بازار منسجم فروش گلیم جهت حضور در بازارهای جهانی و توانمند سازی و حمایت تسهیلاتی از تولید کنندگان و بافندگان گلیم از جمله راهکارهایی است که به و ارتقای گلیم شیرکی پیچ کمک می کند.
ذرع و چارک گلیم شیرازی دستباف
