در ادامه بحث رنگهای قالی کرمان در خدمتتان هستم با توضیحاتی راجع به “رنگ گوجه ای”، طریقه رنگ ساختن و رنگرزی خامه های پشمی آن
گوجه فرنگی:
از گیاهان گلدار دولپه ای راسته بادنجان سانان و تیره سیب زمینیان است.
گیاه گوجه فرنگی با بوته و برگ و میوه
گوجه فرنگی
نام علمی:Solanum lycopersicum
میوه ای سرخ رنگ و خوشبو و آبدار است. این گیاه، بومی آمریکای جنوبی و مرکزی است که طی دوره ی استعماری اسپانیا به سایر جهان منتقل شد. انواع مختلف این گیاه امروزه در سراسر جهان، پرورش داده می شود. البته گوجه فرنگی از نظر علم باغبانی و نداشتن هسته، در دسته سبزیجات محسوب می شود.
گوجه فرنگی سرشار از ویتامین ث و لیکوپن است. این میوه امروزه به روشهای مختلفی، بطور خام یا به عنوان یکی از مواد لازم برای تهیه غذا، انواع سس و نوشیدنی مصرف می شود و بخش مهمی از رژیم غذایی مردم بسیاری از کشورها را تشکیل می دهد و کشت آن نزدیک یک سوم کل مساحت مختص به کشت تره بار در جهان است.
با وجود اینکه گوجه فرنگی در علم گیاه شناسی، یک میوه تلقی می شود، اغلب به عنوان تره بار شناخته می شود. گوجه فرنگی به تیره سیب زمینیان تعلق دارد و از گیاهان چند ساله است.
تاریخچه و پیشینه گوجه فرنگی:
تاریخ دقیق پرورش گوجه فرنگی برای اولین بار، مشخص نیست. به نظر می رسد نخستین گوجه فرنگی پرورش یافته، نوعی میوه زردرنگ به اندازه گوجه فرنگی های ریز گیلاسی بوده که توسط آزتک ها، کشت می شده است. نوشته های برجامانده از این تمدن، نشان می دهند که این میوه؛ همراه با فلفل، ذرت و نمک آماده و مصرف می شد. گفته شده، گوجه فرنگی حدودا از 500 سال پیش از مسیح در جنوب مکزیک، پرورش داده می شد. بومیان پوئبلو بر این باور بودند؛ کسانی که دانه های گوجه فرنگی را مصرف می کردند با نیروهای خدایان متبرک می شدند.
در مورد انتقال گوجه فرنگی به اروپا نظریه های متفاوتی وجود دارد. برخی از تاریخ دانان بر این عقیده هستند که از ارنان کورتس مکتشف اسپانیایی، این میوه های کوچک زرد رنگ را پس از تصرف شهر تنو کتیتلان، پایتخت آزتک ها در سال 1521، به اروپا منتقل کرد. نظریه دیگر این است که کریستف کلمب در سال 1493، نخستین فردی بود که این گیاه را به اروپا منتقل کرد. قدیمی ترین مدرک که از وجود گوجه فرنگی در اروپا اطلاع می دهد.
کتابی در مورد گیاه شناسی است که در سال 1544 توسط پپترو آندرئا ماتیولی، پزشک و گیاه شناس ایتالیایی نوشته شده است.
وی در دست نوشته خود، از این میوه با عنوان pomad ‘oro به معنای سیب طلایی یاد کرده است.
خاستگاه گوجه فرنگی، آمریکای جنوبی می باشد. شواهد ژنتیکی نشان می دهد که اجداد گوجه فرنگی، گیاهانی خودرو و علفی بودند که میوه های کوچک سبز رنگی داشتند و در نقاط کوهستانی پرو می روییدند. این گیاهان گونه مختلفی از سرده پیشین Lycopersicon بودند.
طرز انتقال گوجه فرنگی در جهان:
*پرو: خاستگاه گیاه خود رو
*مکزیک: اولین مرکز پرورش گوجه فرنگی
*اروپا و آسیا: دومین مرکز پرورش گوجه فرنگی
*ایالات متحده آمریکا: سومین مرکز پرورش گوجه فرنگی
طریقه انتقال گوجه فرنگی در جهان
تصویر گوجه فرنگی ریز گیلاسی
این میوه در همان ابتدا پس از توزیع به اروپا، مورد مصرف خوراکی قرار گرفت و در اوایل قرن هفدهم میلادی برای تهیه غذا در اسپانیا استفاده می شد. نخستین کتاب آشپزی کشف شده که شامل دستورهایی برای پخت منتشر شد.
به نظر می رسد نویسنده این کتاب، این دستورها را با این وجود، این میوه در برخی نقاط چون فلورانس، صرفا مصرف تزئینی داشت و تنها در اواخر قرن هفدهم یا اوایل قرن هجدهم؛ برای مصرف خوراکی مورد استفاده قرار گرفت.
گوجه فرنگی قرمز و گرد و گوشت دار
خاور میانه
گوجه فرنگی در اوایل قرن نوزدهم در خاورمیانه توزیع شد و غالبا به عنوان یکی از مواد لازم برای پخت غذا مصرف می شد.
ایران
این گیاه از دو طریق وارد ایران شد: راه اول، ترکیه و ارمنستان، و راه دوم از طریق سفرهای مکرر خاندان قاجار به فرانسه بود.
نام اولیه گوجه فرنگی در ایران،”بادمجان ارمنی یا رومی” بود.
در ایران، در ابتدا پرورش گوجه های کوچک که امروزه گوجه گیلاسی نامیده می شوند، مرسوم شد. پس از مدتی گوجه های بزرگتر وارد ایران شدند که به دلیل تفاوت اندازه با گوجه های رایج در آن زمان، به “گوجه فرنگی” مشهور شدند.
در دوره قاجاریه، افراد خاندان معیری برای نخستین بار، گوجه فرنگی را در مزرعه ای (که محوطه فرودگاه مهر آباد کنونی است) پرورش دادند.
نمونه ها و رنگهایی از گونه های مختلف گوجه
رقم های مختلف گوجه فرنگی:
امروزه هزاران (نزدیک 7500) رقم گوجه فرنگی، در سراسر جهان، کشت می شود. این رقمها در اندازه، شکل، رنگ و مزه با یکدیگر فرق می کنند. قطر آنها ممکن است از یک تا دو سانتیمتر (گوجه فرنگی ریز آلبالویی و گوجه فرنگی وحشی) تا ده سانتیمتر گوجه فرنگی گوشت گاوی باشد. اغلب، انواع گوجه فرنگی، میوه هایی قرمز رنگ دارند؛ با این حال این میوه به رنگهای زرد، نارنجی، صورتی، بنفش، سبز، سیاه و سفید نیز دیده می شود.
گوجه فرنگی هایی که به منظور کنسرو شدن یا تولید سوپ، پرورش داده می شوند؛ معمولا کشیده (طول 7 تا 9 سانتیمتر و عرض 4 تا 5 سانتیمتر) و کم آبتر از سایر رقمها هستند و به گوجه فرنگی های “آلویی” معروفند.
هشت نمونه گوجه فرنگی با شکل های متفاوت
گل گیاه گوجه فرنگی
رنگ گوجه ای:
خب حالا که با گوجه و رنگ و خاستگاه آن بیشتر آشنا شدید، بد نیست بدانید “رنگ گوجه ای” که در قالیهای کرمان، استفاده می شده و خصوصا برای قالیهای پسند و سفارش آمریکا؛ در واقع رنگی از قرمز شاد و ملایم است که چشم نواز بوده و اصلا تندی ندارد و به اصطلاح، “جیغ” نیست. مانند شکل زیر:
رنگی همانند وسط گوجه برش خورده را در قالی کرمان گوجه ای می گفتند که به جای زمینه لاکی، مورد علاقه و سفارش اروپائیان خصوصا آمریکاییها بوده.
روش ساخت رنگ گوجه ای برای رنگ آمیزی نقشه های شطرنجی:
ابتدا قرمز اصلی را که تمایلی به روشن یا تیره ندارد را در پالت رنگ گذاشته سپس کمی سفید به آن اضافه می کنیم که ملایم شود و تندی خود را از دست بدهد.
رنگرزی رنگ گوجه ای برای خامه های پشمی (ریس):
با قرمز دانه شرابکش و نیز ریشه روناس سه الی چهار ساله می توان این رنگ را بدست آورد. اگر از قرمز دانه استفاده می کنیم، بسته به نوع قرمز دانه و روش پیش دندانه یا دندانه همزمان، حتما باید تست رنگ را انجام دهیم و پس از خشک شدن نمونه رنگرزی شده و بررسی ثبات شستشویی؛ درصد اصلی آنرا مشخص و محاسبه کنیم. در مورد ریشه روناس نیز، به علت اینکه شرایط آب و هوایی، نژاد و میزان رنگدهی متفاوت است؛ تست اولیه الزامی است و در صورت بالا رفتن جذب رنگ، مشتری تمایلی به خرید نخواهد داشت. پس حتما به این نکته مهم دقت شود.
رنگهای همنشین و زیبا کننده رنگ گوجه ای که باعث زیبایی بیشتر آن می شود:
ترمه ای، گردویی، بیدمشکی، نخودی استخوانی، سنجدی مایل به زیتونی، دوغی، فیروزه ای ملایم، الماسی، فیلی، کرمی، انارپوست، ماشی و موشی.
نمونه های زیبایی از قالیهای بافته شده با خامه ملون به رنگ “گوجه ای” کرمان بی نظیر:
رنگهای قرمز حاشیه و ساده بافیها چه شاداب و چشم نواز و ملایم اند با رنگ زیبای گوجه ای.
قالی کرمان دوران صفویه که در قرن 17 بافته شده و در حراجی نیویورک با قیمت صد و بیست میلیارد تومان، به عنوان قیمتی ترین قالی دنیا تا کنون فروخته شده و دارای متن گوجه ای شفاف و پررنگ است .
قالی تصویر باف حضرت مسیح و مریم که توسط صورتگر فرش، “حسن خان شاهرخی، اعجوبه نگارگری فرش” کشیده شده و در لباس و زمینه و ساده بافیها رنگ ملایم گوجه ای قابل تحسین است.
این هم یکی از شاهکارهای اعلای طراحی، رنگرزی، رنگبندی و شهره آفاق بودن قالی کرمان که الحق و الانصاف هنوز هم عامه پسند و مورد توجه است ولیکن در ایران نیست، با رنگ گوجه ای آمریکایی پسند.
این هم یک تابلوی نقاشی شده از چهره نادر شاه افشار که همنشینی رنگهایی را که توضیح دادم از چشم شما بر بستر حافظه و ذهنتان آرامتر و دلنشین تر، حک خواهد نمود.
