مس، نقره و طلا همگی در گروه یازدهم جدول تناوبی جای دارند، از این رو برخی رفتارهای مشترک را از خود نشان می دهند.
ویژگی های مشترک همه آنها: چکش خواری و رسانایی الکتریکی بالاست.
فلزات اغلب دارای رنگ خاکستری و نقره ای هستند، مس یکی از چهار فلزی است که رنگ طبیعی آن، خاکستری یا نقره ای نیست و سه فلز رنگی دیگر عبارتند از: سزیم و طلا به رنگ زرد و اسمیم به رنگ آبی.
تاریخچه
مس برای تعدادی از تمدنهای قدیمی ثبت شده و تاریخ استفاده از آن حداقل به ده هزار سال پیش می رسد.
یک آویزه مسی متعلق به 8700 سال قبل از میلاد در شمال عراق کنونی پیدا شده که نشانه هایی مبنی بر ذوب و خالص کردن مس، از اکسیدهای آن مانند مالاکیت و آزوریت تا سال 5000 قبل از میلاد وجود دارد.
پیدایش
معمولا مس به شکل معدنی یافت می شود. کانی هایی مثل آزوریت، مالاکیت و برنیت همانند سولفیدهایی از جمله کالکوپیریت(cufes2)، کوولین(cus)، کالکو زین(cu2s) یا اکسید هایی مانند کوپریت(cu2o) از منابع مس هستند.
ترکیبات مس
- کربنات مس که به رنگ سبز است که به وسیله آن، ظاهر منحصر به فرد بامها یا گنبدهای با پوشش مس، روی بعضی ساختمانها ساخته می شوند.
- اکسیدهای مس، مانند: اکسید مس ایتریم و باریم؛ پایه های بسیاری از ابر رساناهای غیر معمول را تشکیل می دهد.
- سولفیدهای مس
آلیاژهای معروف مس:
بیش از 480 آلیاژ مس(جرم مس موجود در آلیاژها، حداقل و 60 درصد باشد) برای حفظ سلامت عمومی به ثبت رسیده است ولی، برنج و برنز دو آلیاژ معروف مس هستند.
برنز(مس+ قلع) و برنج( مس+ روی).
خاصیت سطح ضد میکروبی مس و آلیاژهای آن:
پس از آزمایشهای بسیار در کشورهای مختلف جهان، ثابت شد که بسیاری از میکرو ارگانیسم های مقاوم به آنتی بیوتیک، روی سطوح مسی کشته می شوند.
در سال 2008 سطح مس به عنوان اولین ماده جامد ضد میکروبی قارچ کش، باکتری کش و نابود کننده ویروس، توسط آژانس حفاظت زیست ایالات متحده آمریکا، به ثبت رسید؛ که نشان داد سطح مس با نحوه اثر طیف وسیع ضد میکروب، باکتری کش، ضد ویروس و قارچ کش است و علاوه بر آن “مس” به سرعت اسید نوکلئیک ماده ژنتیک را نابود می کند و باکتری شانسی برای ورود به میکروب دیگر را پیدا نمی کند و در نتیجه از گسترش نسل بعدی باکتری؛ پیشگیری می شود.
کاربرد و موارد مصرف مس:
- سیم های مسی
- لوله های مسی
- دستگیره های درب و سایر وسایل منزل
- مجسمه سازی(مجسمه آزادی شامل 179000 پوند مس می باشد)
- آهنربای الکتریکی.
- موتورها، مخصوصا موتورهای الکترومغناطیسی.
- لامپهای خلاء.
- لامپهای پرتوی کاتدی و مگنترونهای اجاق های مایکرو ویو.
- وسایل آشپزخانه و وسایل پخت و پز
- وسایل موسیقی به خصوص سازهای بادی.
- استفاده از آن به عنوان یک بیو استاتیک در بیمارستانها.
- پوشاندن قسمتهای مختلف کشتی برای حفاظت در برابر بارناکل ها و ماسل ها.
- ترکیباتی مانند محلول فلمینگ که در شیمی کاربرد دارند.
- کاربرد در lC ها
- و….
مس همچنین به عنوان یکی از آنزیم های حیاتی بدن است که به سوخت و ساز بدن کمک می کند و جهت رشد سلول و کارکرد کبد لازم است.
در کیمیاگری گویند که مس قابلیت تبدیل شدن به طلا را دارد. و از آن به عنوان ” فلز متواضع” یاد می کنند.
در عرفان، وجود را به مس، تشبیه کرده و شاعران بسیار سروده ها گفته اند از جمله:
” هان ای پسر بکوش که روزی پدر شوی
دست از مس وجود چو مردان ره بشوی
تا کیمیای عشق بیابی و زر شوی”(حافظ)
زر چه جویی، مس خود را زر بساز
گر نباشد زر تو سیمین بر بیا(مولوی)
سروده ی زیبای “مس و شبه”:
آن شنیدم که شبه با مس گفت
که نگویید طلا هم از ماست؟
او زکان و من و تو نیز زکان
پس چرا مرتبه ی او بالاست؟
او فلز و من و تو نیز فلز
از چه رو قیمتش از ما بالاست؟
او جماد و من و تو نیز جماد
این مزیت به من و تو نیز جماد
من که در رنگ بسان اویم
از چه من نوکرم و او آقاست؟
از چه او بر سر شاهان تاج است؟
زینت و زیب زنان زیباست؟
تو شوی دیگ و شوم من هاون
او شود سکه، سر او غوغاست
با شبه گفت مس از روی عتاب
این فضولی به من و تو نه رواست!
مرد میدان طلایی تو اگر
تا بدانی که مزیت زکجاست
قدمی در دل تیزاب بنه
تا بینی که ترا زود فناست
او رود در دل تیزاب و همی
به ز اول شود او را بی کم و کاست
یا که در دل خاک رود صدها سال
چو برون باز شد از خاک طلاست
قصه مس و مطلا و طلا
این مثل بوده و مطلب اینجاست
تا نگویی که علی مثل من است
من تو مس و شبه، او چه طلاست
تن مردان خدا همچو زر است
رنج تیزاب در او درد و بلاست.
(جواد لالی)
وجه تسمیه نامگذاری رنگ مسی، به علت مشابهت آن و آشنابودن آن در انظار و اذهان با این فلز زیبا و پرکاربرد است.
نحوه رنگرزی آن:
در کرمان، ریسها(خامه های پشمی) را پس از شستشو، در حمام روناس و زاغ(دندانه مضاعف آلومینیوم و پتاسیم یا همان زاج سفید)؛ رنگرزی می کنند که البته یا درصد کمتری از ریشه روناسهای کمتر از شش سال استفاده می کنیم،(چون روناسهای شش و هفت ساله قرمزهای شاد و تند و خوشرنگ تولید می کنند و مسی نباید خیلی قرمزی داشته باشد) یا از ریشه های دو و سه ساله روناس استفاده می کنیم + در صورت نیاز کمی پوست گردو که رنگ حالت جیغ و جلف نداشته باشد.
کاربرد رنگ مسی در قالیهای کرمان:
این رنگ ملایم و در عین حال زنده و شاد، هم در متن و زمینه استفاده می شود. هم در حاشیه ها و ساده بافی لوار هم در ختایی ها و گلها و نقوش علاوه بر آن، طراحان و نقاشان از این رنگ، هم در کنار رنگهای سرد و هم در کنار رنگهای گرم؛ بهره ها جسته و چشم نوازی های قابل تحسین خلق نموده اند.
قالی کرمان با زمینه فیروزه ای روشن(رنگی است سرد) و حاشیه مسی. این قالیها حدود 40 و 50 سال پیش برای بازار اروپا بصورت انبوه تولید می شدند.
مشابهت رنگ مسی در ظروف و قالیهای کرمان/ پیوند نزدیک وسایل مورد استفاده و رنگهایی که دوست داشته اند تا کنون به وفور مشهود است.
استفاده از رنگ مسی در حاشیه های کوچک که دو طرف حاشیه لاکی قرار گرفته اند و نیز کاربرد در گلهایی که در زمینه سرمه ای متن، باعث ایجاد تعادل شده اند.
قسمتی از حاشیه قالی کرمان در سال 1195 میلادی که رنگ مسی در کنار رنگهای ترمه ای، هلی، بید مشکی و لاکی سرمه ای؛ هماهنگی ملایمی ایجاد کرده و همچنین تضاد لطیفی به چشم می خورد.
استفاده از رنگ مسی در نقوش و ختایی ها که حس شادابی و گرمی ملایمی را به کار داده. مسی در زمینه نخودی زرد و کنار فیروزه ای(سرد)، حرکت و آرامش را توام با هم ایجاد کرده است.
هنر استفاده از تعداد کم رنگ و پخش متوازن آن در چنین قالی بزرگی، بسیار مشکل و قابل تحسین است. در این قالی کرمان قرن 20م؛ رنگ مسی در حاشیه ها و گلها و نقوش که در زمینه رنگ سرد الماسی، شاهکار هنری است.
قالی زیبایی که توسط استاد ابوالقاسم خان کرمانی بافته شده و رنگهای خانواده قرمز خصوصا پخش متعادل آنها را از جمله رنگ مسی ملاحظه می فرمایید(هارمونی کلی)
استفاده از رنگ بسیار زیبای مسی که در حاشیه بزرگ و قسمتهایی از گلهای زمینه با تعادل و توازن خوبی استفاده شده اند.(قالی بزرگ پارچه مربوط به قرن 20 م. کرمان است)
قالیچه معروف “پازیریک” که در آن قرار گیری رنگهای: مسی، سنجدی، نخودی ، فیروزه ای و قهوه ای نشان از دانایی و ذوق هنرمندان پدید آورنده آن بوده است که برای ما نوعی الگوست.
کاربرد رنگ مسی ملایم در متن و زمینه/ این طرح قالی به” ملیت” معروف است و دارای رنگهای نسبتا گرم و خنثی است.
