ناگفته هایی از فرش کرمان قسمت هفتم (وجه تسمیه رنگ گلخار در قالی کرمان)

گل خاری ( گلخاری )

خار خندید و به گل گفت سلام
و جوابی نشنید
خار رنجید ولی هیچ نگفت
ساعتی چند گذشت
گل چه زیبا شده بود
دست بی رحمی نزدیک آمد
گل سراسیمه ز وحشت فسرد
لیک آن خار در آن دست خلید
و گل از مرگ رهید

خار در آن دست خلید
و  گل  از  مرگ  رهید

صبح فردا که رسید
خار با شبنمی از خواب پرید

گل صمیمانه به خار گفت: “سلام”

گل اگر خار نداشت
دل اگر غم نداشت
اگر از بهر کبوتر قفسی تنگ نبود
زندگی
عشق
اسارت
قهر و آشتی
همه بی معنا بود

گلخاری

رنگی است معروف، شبیه به رنگ ” گل خار” و آن نباتی است خاردار که گل سرخ دارد و مایل به کبودی و در عرف هند “کطائی” گویند. (فرهنگ آنندراج)

طراحان توانمند نقوش و نگاره های خوش قالیها و مینیاتورهای کرمان، هماهنگ با طبیعت و رنگرزان؛ جادوی چشم نوازی و شادی آفرین رنگهای گرم گلهای خار دشتها و بیابانهای کویر را که علاوه بر زیبایی و رنگرزی؛ در خواص درمانی فوق العاده عالی، خصوصا برای سرطان زدایی و دفع سموم بدن، می شناخته و استفاده می کرده اند.

به گفته یکی از اساتید بزرگ فرش کرمان (استاد شکرالله خواجه حسینی)، کرمانیها قالی را با جان و دلشان می بافتند و برای لحظه لحظه و تک تک گره ها و تار و پود و نقش و غیره آن، هر یک؛ مراسمی شاد داشتند و با حال خوش عشق وجود، همت و همکاری و رقابت می ورزیدند.

استاد گفت:” کرمانیها حتی در شمارش گره ها برای تک تک تارها، حرمت و ارزش قائل بودند و پوشماری قالیهای ما بر حسب تارها و تک تک گره ها صورت می پذیرفت؛ از اینروست که در کرمان، مثلا می گویند: (100 جفت) که منظور 100 تار قالی است در مقدار مشخصی از واحد طول که معادل آن (50 رج) است که تعداد گره را در همان واحد طول نمایش می دهد.

رنگهای گلخاری ریسهای قالی کرمان و مشابهت فام آنها با گلهای خار دشتها و بیابانهای کرمان که در بهار گل می دهند.

وجه تسمیه نامگذاری این فام(گلخاری)، به علت شباهتی است که گلهای خار دشتهای کویر کرمان که در اواخر فروردین و اوایل اردیبهشت می شکفند، با آن دارند؛ که به راستی در این موسم سال، می توان عروس و بهشت طبیعت را در پهنه کویر دید و رایحه جان فزای گلها و شکوفه ها را در اعماق جان به ابدیت ذهن سپرد؛ زیبایی نشاط انگیزی که در بسیاری از مناطق، قابل رویت و احساس نیست و این یکی از دلایل اثرگذاری طبیعی بر ذات هنر پروری طراحان و فام دهی اعلای عصاره های رنگزاهای آن است که در نوع خود، کم نظیر و قابل تامل است.

همانطور که در جلسه ششم گفته شد،( محسن خان و حسن خان ) شاهرخی که شطرنجی نمودن نقشه ها، ایجاد سایه  و روشنهای زیبا همراه با قانون همنشینی” زیررنگ_رورنگ”و همچنین آوای خوش یشکی_دوشکی را ابداع نمودند؛ آثار بدیعی برای کاربرد دو رنگ چهره ای و گلخاری، خلق کردند که مانند یک زبان در نقشه خوانی، نقشه کشی و طراحی، همچنین رنگرزی ریسهای کرمان بر جای مانده است و شما می توانید حالتهای قرار گیری سایه و روشن این دو رنگ کاملا در کنار یکدیگر و به صورت یک در میان یا به صورت سایه روشن (اصطلاحا زیر و رو) را مشاهده نمایید.
دو رنگ چهره ای و گلخاری که در لباسها و گلها استفاده شده است/این تصویر حاشیه یک قالی بسیار زیبای زمان قاجار است که توسط استاد حسن خان شاهرخی ملقب به حسن خان مصور یا صورتگر فرش منقش شده است.

کاربرد چهره ای و گلخاری به صورت یک در میان و در کنار هم در گلهای سه پر سمت چپ و راست و گلهای دیگر که کاملا به چشم می آیند/ این تصویر قسمتی از یک فرش تولید ارجمند کرمانی است.

کابرد رنگ گلخاری در زمینه حاشیه ها و زمینه ترنج و سر ترنج به وسعت زیاد و همزمان در ختایی های گلهای زمینه داخل متن و اسلیمی ها.

در کرمان، اغلب از دو رنگ چهره ای و گلخاری برای گلهای سه پر نوک تیز و انواع گل و غنچه و نیم گلهای رز و گاهی میخک و زنبق استفاده می شود مانند طرح هزار گل در رو مبلی فوق

تاثیر پذیری نقاش و طراح کرمانی از رنگ بندی نقاش طبیعت برای هماهنگی دو رنگ چهره ای و گلخاری

زدست دیده ودل هر دو فریاد
که هر چه دیده بیند، دل کند یاد.
تاثیر عروس طبیعت کویر بر گردش و هماهنگی قلم طراحان آن

این هم نمونه واضحی از مشابهت رنگ گلخاری قالی کرمان با گل خار طبیعت.

طریقه بدست آوردن رنگ گلخاری با گواش و برای استفاده در رنگ آمیزی نقشه فرش: ابتدا رنگ سفید را داخل پالت ریخته، سپس مقداری (در حد نیاز رنگ مورد نظر)، قرمز و آب به آن اضافه می نماییم.

برای بدست آورن رنگ گلخاری ریس، بهترین حالت استفاده از قرمزدانه شراب کش است که برای L_R=40 ، مقدار 4 الی 5 درصد قرمز دانه نیاز است. البته بهتر است رنگ گلخاری و چهره ای از پساب لاکی حاصل شوند که در هزینه ها استفاده بهتری صورت پذیرد. و البته دوستان توجه بفرمایند ” گلخاری” با ” گلخواری” متفاوت است.

گلخاری= گل و شکوفه خار است.
گلخواری= کسی که گل می خورد.

گلهای خوراکی و درمانی قابل خوردن با فام “چهره ای و گلخاری” .
درود بر نقاش آفرینش و تامل کننده در خلقت خداوندگار عالم.

دو رنگ چهره ای و گلخاری خامه (ریس) در کرمان که به عنوان همنشینی کنار هم یا سایه و روشن زیر و رو استفاده می شوند .

نکته قابل توجه اینکه از هر دو رنگ چهره ای و گلخاری، تونالیته رنگ داریم یعنی خانواده بسیار روشن تا تیره از هر یک؛ که طبق ارزش رنگی در گرافیک معمولا تفکیک ده طیف رنگی از هر کدام از آنها را در نظر می گیریم که به رنگهای روشن عدد بیشتر و به رنگهای(فامهای) تیره تر؛ عدد کمتر تعلق می گیرد .

هر گاه دو رنگ چهره ای داشته باشیم که از لحاظ فام رنگی متفاوت باشند، آنرا که تیره تر یا به اصطلاح عامیانه پررنگتر است را؛ گلخاری در نظر گرفته و استفاده می کنیم. در مورد گلخاری هم همینطور. پس در رنگهای قالی کرمان، فقط دانستن نام رنگ و شناخت آن کافی نیست بلکه کاربرد و چگونگی قرار گیری آنها در جای خودشان، بسیار حائز اهمیت است. البته این موضوع پس از مدتی که با هم بیشتر صحبت می کنیم، برای شما نیز قابل درک و ملموس خواهد شد.