رنگ های طبیعی شامل رنگ هایی هستند که یا منشأ گیاهی داشته و از ریشه ، گل ، برگ ، میوه و پوست تنه ی نباتات به دست می آیند و یا رنگ های حیوانی که موجوداتی مانند حشره ی قرمزدانه و صدف ارغوان مولد آنها هستند و یا مانند خاک رس از معادن استخراج می شوند.
وجود رنگ های گوناگون در فرش های ایرانی که در قرن های گذشته بافته شده اند مبین این نکته است که صنعت رنگرزی در این سرزمین سابقه طولانی داشته است . پژوهش های باستان شناسی موید آن است که ایرانیان در رنگرزی مانند سایر اقوام و ملل قدیم بسیار با تجربه بوده و رنگ هایی که در منسوجات خود به کار می برده اند بسیار با دوام و چشم گیر بوده است.
ایرانیان برای رنگرزی پشم و ابریشم از دیر باز از گیاهان رنگ دار نظیر انار ، گردو ، روناس ، اسپرک و همچنین از حشره ی قرمزدانه استفاده می کرده اند.
سال های متمادی رنگ های گیاهی یکی از اقلام صادراتی ایران بوده است . در اواخر دوره ی قاجاریه کارگاه های متعدد رنگرزی در جوار کارگاه های قالی بافی فعالیت پر رونقی داشته اند . در این کارگاه ها فرآورده های گیاهانی از قبیل روناس ، اسپرک ، پوست گردو و انار را به مصرف می رسانیدند و تجار صادر کننده نیز مواد رنگ دار گیاهی مازاد بر مصرف داخلی را که در کارگاه های تولید رنگ سائیده و عمل آورده و بسته بندی شده بود به خارج صادر می کردند.
با وجود کشف رنگ های شیمیایی ، رنگ های طبیعی در بسیاری از کارگاه های رنگرزی هنوز مورد استعمال فراوان دارند و گاهی نیز آنها را همراه با مواد شیمیایی در رنگرزی الیاف پشمی و ابریشمی به کار می برند .
رنگ های طبیعی اغلب گران قیمت بوده و کاربرد آنها نیز مشکل بوده و در ضمن همه ی فام های رنگی را نمی توان در این سری رنگ ها بدست آورد.
کاربرد رنگ های گیاهی بیشتر در روستاها و یا در میان ایلات معمول است که اینگونه مواد را در مزارع و مراتع حوالی دهات خود و یا در مسیر کوچ ایل به مقدار فراوان در اختیار دارند.
حدود یکصد و بیست نوع گیاه رنگ دار در ایران شناسایی شده اند که از برگ و تنه و ریشه و گل ها و میوه های آنها رنگ های گوناگون بدست می آیند.
علاوه بر این از تعدادی گل سنگ ها و جلبک ها نیز رنگ های طبیعی استخراج می شوند .این گل سنگ ها غالبا در نواحی مرطوبی کنار دریا ، جنگل و بر روی صخره ها می رویند که آنها را پس از جمع آوری و خشک نمودن در رنگرزی بکار می برند . از ترکیب مواد رنگ دار این گل سنگ ها در رنگرزی با دندانه های مختلف بیشتر رنگ هایی در فام های قهوه ای ، خاکستری ، زرد و نارنجی بدست می آید . کاربرد مواد رنگ دار این گل سنگ ها در رنگرزی به علت عدم شناسایی خواص آنها بطور کامل و همچنین فراوانی سایر مواد رنگ دار طبیعی چندان معمول نیست لذا در اینجا فقط به ذکر اسامی لاتین برخی از مهمترین آنها که تا حدودی ارزش های رنگرزی دارند اکتفا می نمایم.
نکته : بهترین روش برای تشخیص رنگ های شیمیایی از رنگ های طبیعی استفاده از دستگاه اسپکتروفوتومتر (Spectrophotometer) است به کمک این دستگاه می توان میزان انعکاس و جذب نور را در اشیاء مختلف اندازه گیری کرد و به تناسب میزان انعکاس و جذب نور در الیاف قالی ، رنگ گیاهی را از رنگ شیمیایی تشخیص داد.
