کرمان – گلیم شریکی پیچ تنها اثر ثبت جهانی استان کرمان است اما کپی کاری هند، چین و افغانستان از طرح های اصیل ایرانی و شکست قیمت در بازار جهانی موجب ضربه زدن به صنایع دستی اصیل ایرانی شده است.
استان کرمان در زمینه صنایع دستی دست بافت سابقه طولانی در ایران دارد و اسمش در زمینه برخی از محصولات دست باف از جمله قالی کرمان و گلیم های منحصر به فرد استان در جهان نیز پیچیده است یکی از این محصولات گلیم «شریکی پیچ» سیرجان است که طی سال گذشته ثبت جهانی شد. مرکز تولید این گلیم روستای دارستان در سیرجان است.
این گلیم یک سال قبل ثبت جهانی شد و چندی ماه قبل نیز مادر صنایع دستی دارستان که به مادر گلیم ایران شهر معروف است، پس از ۱۱۰ سال بافندگی درگذشت، «ماه نشان شهسواری» بدون شک یکی از قدیمی ترین هنرمندان گلیم باف کشور بود که با درگذشتش یکی از کهنترین هنرمندان استان کرمان که نقش قابل توجهی در ثبت جهانی این اثر در یونسکو داشت خاموش شد.
نسل جدید گلیم بافان در دارستان در حالی پس از ثبت جهانی این گلیم در انتظار بهبود اقتصاد محلی بودند که حالا برخلاف انتظارها به دلیل افزایش قیمت مواد اولیه و دلال بازی، هنوز تحولی در زندگی شان احساس نکرده اند.
حالا که خشکسالی امان از کرمانی ها بریده است بسیاری از روستاییان به بافت قالی و گلیم روی آورده اند در این میان زنان مهمترین نقش را در بافت شریکی پیچ دارند
این نوع گلیم دست باف اما تنها مختص دارستان نیست، در بسیاری از روستاهای و مناطق عشایر نشین سیرجان می توان این نوع گلیم را مشاهده کرد، حالا که خشکسالی امان از کرمانی ها بریده است بسیاری از روستاییان به بافت قالی و گلیم روی آورده اند در این میان زنان مهمترین نقش را در بافت شریکی پیچ دارند اما دلال بازی ها از یک سو و از سوی دیگر کپی کردن طرح های گلیم شریکی پیچ در افغانستان، چین و هند با قیمت های بسیار پایین تر در حال ضربه زدن به بازار گلیم سیرجان است.
در حالیکه تولید این محصول در سال ۹۰، پنجاه هزار مترمربع در سال بود حالا این میزان به ۱۵ هزار مترمربع رسیده است و ادامه این روند این اثر ثبت جهانی استان کرمان را در معرض خطر جدی قرار داده است.
برای بررسی وضعیت این گلیم کافیست که سری به روستاهای شهرستان سیرجان بزنید، البته این روزها در گالری های شهر کرمان و سیرجان و مراکز فروش صنایع دستی می توان این کالا را دید که با قیمت های قابل توجهی به فروش می رسد اما باید دید وضعیت در روستاها و برای بافندگان چگونه است.
این گلیم البته یک خصوصیت خاص دارد، نمی توان دو گلیم شریکی پیچ را شبیه یکدیگر پیدا کرد چون در کنار طرح های کلی که این گلیم دارد در نهایت طرح نهایی که از زیر دست زنان سیرجانی بیرون می آید بیانگر اندیشه ها و احساسات بافندگان است.
هر چند که این روزها «ماه نشان» دیگر صدایش در کارگاه های گلیم بافی سیرجان شنیده نمی شود اما هنوز هم نفسش در روح مردم این روستا دمیده می شود
اما در طراحی گلیم از طرح های ثابتی مانند، حیوانات، پرندگان، گیاهان، انواع ترنج، نقوش هندسی استفاده می شود و البته استفاده از خرده نقش ها نیز در بافت گلیم آزاد است.
هر چند که این روزها «ماه نشان» دیگر صدایش در کارگاه های گلیم بافی سیرجان شنیده نمی شود اما هنوز هم نفسش در روح مردم این روستا دمیده می شود و دخترکان سیرجانی با لباس های رنگارنگ هنوز هم پای دارهای گلیم می نشینند و از مادرانشان گلیم بافی و طرح زدن را می آموزند، پدرانشان هم با دست های رنگی که ناشی از رنگ زدن پشم های گوسفندان دشت و صحرای همین منطقه است هر روز نخ های رنگارنگ را بر دوش می کشند به کارگاه های می برند.
دلال ها دست گلیم بافان را در رنگ می گذارند
هر چند هنوز هیچ حمایت مشخصی از بافندگان نمی شود و دلالان با قیمت اندک گلیم ها را از هنرمندان روستایی می خرند و در گالریهای شیک با چند برابر قیمت به مصرف کنندگان می فروشند اما روستاییان تلاش می کنند راه ماه نشان شهسواری را ادامه دهند.
پس از ثبت جهانی گلیم بسیاری از آنها گمان می کردند وضعشان بهتر می شود اما هنوز تغییر محسوسی در زندگی شان روی نداده است دلیل این امر هم عدم تاثیر گذاری اتحادیه ها و تعاونی های رسمی و حمایت از بافندگان است از سوی دیگر افزایش قیمت مواد اولیه قیمت محصول را آنچنان بالا برده است که بسیاری از مردم عادی دیگر توان خرید گلیم گران شریکی پیچ را ندارند.
در خانه های روستاییان دارستان بسیاری از زنان گلیم باف حالا آنقدر پیر شده اند که در ایوان خانه های سرسبز می نشینند و کار دخترانی را نگاه می کنند که تازه دست به نخ شده اند و گاه گداری آن ها را راهنمایی می کنند.
صدای آواز خوانی زنان سیرجانی در پشت دارهای قالی در کوچه و پس کوچه های خشت و گلی به گوش می رسد.
۱۲ هزار گلیم باف در روستاهای و مناطق عشیره نشین سیرجان فعال هستند و تلاش می کنند نام گلیم سیرجان را زنده نگه دارند و در معابر شهر سیرجان نیز نمادهای بزرگی از این گلیم نظر گردشگران را به خود جلب می کند، هنرمندان سعی کرده اند در کنار بافت گلیم تابلو، رومیزی و کالاهای مختلفی که می توان در زندگی روزمره مردم تاثیر بگذارد را نیز تولید کنند.
مهمترین مشکل آنها واسطه ها هستند که بدون اینکه حتی دستشان به دار قالی خورده باشند بازار مکاره ای را ایجاد کرده اند که سودش به جیب خودشان می رود
بسیاری از این گلیم بافان بیمه نیستند، درآمد ثابت ندارند و نمی توانند آینده روشنی را مقابل خود مشاهده کنند اما مهمترین مشکل آنها واسطه ها هستند که بدون اینکه حتی دستشان به دار قالی خورده باشند بازار مکاره ای را ایجاد کرده اند که سودش به جیب خودشان می رود.
وارد یکی از کارگاه های بافت گلیم می شوم، ۱۲ زن به صورت شریکی در حال بافت این گلیم هستند، اینجا دقیقا می توان معنی اسم گلیم شریکی پیچ را درک کرد، زهرا شول یکی از این هنرمندان است که هنرش را از مادر به ارث برده است در کنارش سه خواهرش، دخترانش و مادر و مادر بزرگش نیز حضور دارند. بیرون اتاق در حیات خانه آقا رضا که پدر خانواده است در حال رنگریسی است و چندین دیگ در حال جوشیدن است و بوی خاصی در خانه پیچیده، زهرا می گوید: تمام این نخ ها با رنگ های طبیعی که از گیاهان صحرایی گرفته شده رنگ می شود.
زهرا می افزاید: دختران روستایی در سیرجان از وقتی چشم باز می کنند در کنار مادرانشان کنار دارهای قالی زندگی می کنند، در کنار کار خانه، کشاورزی و دامپروری گلیم بافی هم یاد می گیرند و بافندگان اصلی شریکی پیچ هستند اما هیچ یک از آنها بیمه نیستند.
وی افزود: در فصول خاص سال برای چیدن گیاهان برای رنگ ریسی نخ هایی که از پشم گوسفندان تولید می شود به دشت ها می رویم، زنان در همه مراحل تولید گلیم حضور دارند اما هیچ نامی از آن ها نیست و درنهایت سود گلیمها هم به جیب دلالان می رود.
وی بیان کرد: مهمترین خواسته ما بیمه و حقوق ثابت است که علیرغم وعده های محقق نشده است حتی قدیمی ترین کارگاه های شریکی پیچ در منطقه توسط زنان راه اندازی شده است حالا بسیاری از آنها فوت کرده اند اما ما راهشان را ادامه می دهیم با این وجود در سال های اخیر تمایل نسل جدید به ادامه این روند کاهش یافته و ترجیح می دهند کاری کنند که آینده نیز داشته باشند.
افزایش هزینه تامین مواد اولیه
بی بی فاطمه دیگر هنرمند روستایی می گوید: هزینه مواد اولیه آنقدر زیاد شده است که در نهایت قیمت تمام شده گلیم را زیاد می کند به همین دلیل مردم کمتر توان خرید گلیم را دارند و خریداران داخلی کاهش یافته اند در بازارهای خارجی هم دلالان حضور دارند که از دسترس ما خارج است.
وی گفت: ثبت جهانی گلیم مشکلی از ما حل نکرده است بلکه پول بیشتری به جیب صادر کننده ها و واسطه ها سرازیر کرده است.
ثبت جهانی گلیم مشکلی از ما حل نکرده است بلکه پول بیشتری به جیب صادر کننده ها و واسطه ها سرازیر کرده است
وی با تاکید بر برند سازی گلیم شریکی پیچ افزود: شرکت های تعاونی باید نقش پر رنگ تری در این مسیر داشته باشند و تولیدات را بدون واسطه دست مشتریان خارجی برسانند.
وی بیان کرد: برخی از زنان اینجا یک قرن است که گلیم می بافند و سن بالایی دارند در واقع گلیم بافی سبک زندگی ما را تغییر داده است و همه روند زندگی را تحت تاثیر قرار داده است.
مدیر شرکت فرش دستباف سیرجان با تاکید گفته های گلیم بافان، در خصوص آخرین وضعیت گلیم شریکی پیچ می گوید: پس از ثبت جهانی گلیم شریکی پیچ تمایل بازار جهانی به این محصول بیشتر شده است اما با وجود افزایش تقاضا تولید به همان نسبت رشد نداشته است.
مهدی روح الامینی بیان کرد: روند تولید محصول طی سال های گذشته سیر نزولی یافته است و برای رفع این مشکل باید حمایت های دولتی از بافندگان و تولید کنندگان افزایش یابد.
وی بیمه، تغییر سبک زندگی مردم، تمایل جوانان به انتخاب شغل های دیگر و کاهش تعداد کارگاه ها دلیل کاهش تولید است.
روح الامینی گفت: باید جذابیت های لازم برای جوانان ایجاد شود در غیر این صورت شاهد از دست دادن بازارها خواهیم بود چون هندی ها، چینی ها و افغان ها با کپی کردن طرح های ایران با هزینه بسیار کمتر گلیم را تولید و بازارها را از دست ما خارج می کنند.
وی خواستار بیمه گلیم بافان شد و بیان کرد: باید نقش تعاونی ها پر رنگ شود و دلالان هم از مسیر انتقال گلیم به بازارها حذف شوند.
با وجود تمام مشکلات هنوز هم صدای آواز خوانی گلیم بافان که نقش های گلیم را زمزمه می کنند به گوش می رسند و روستاییان امیدوارند مشکلاتشان رفع شود.
