در مورد گياه روناس (9)

رنگرزی كالای پشمی با روناس و بررسی اثر دندانه های مختلف بر روی آن

 

روش كار

ابتدا 8 بشر آماده كرده در داخل هر كدام روناس به يك ميزان ريخته و كالاهای 5/2 گرم را درون هر كدام می ريزيم و سپس درون هر كدام دندانه های مختلف به يك ميزان به ترتيب زاج سفيد، بی كرومات سديم، سولفات مس، سولفات آهن، كلرور قلع، كلرور كبالت، كلرور نيكل، و بدون دندانه و داخل تمام بشر ها به يك ميزان روناس می ريزند و طبق منحنی رنگرزی عمل می كنند.

	1	2	3	4	5	6	7	8
پودر روناس	60%	60%	60%	60%	60%	60%	60%	60%
زاج سفيد	10%	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ
بي كرومات سديم	ـــ	10%	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ
سولفات مس	ـــ	ـــ	10%	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ
سولفات آهن	ـــ	ـــ	ـــ	10%	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ
كلرور قلع	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	10%	ـــ	ـــ	ـــ
كلرور كبالت	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	10%	ـــ	ـــ
كلرور نيكل	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	10%	ـــ
بدون دندانه	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ

دندانه زاج سفید

دندانه بی كرومات سديم

دندانه سولفات مس

دندانه سولفات آهن

بررسی نمونه ها و مشاهده:

نمونه شماره 4 كه با دندانه سولفات آهن دندانه شده بسيار پر رنگ تر از بقيه و نمونه شماره 1 كه دندانه زاج سفيد دندانه شده بسيار روشن تر از بقيه است. نمونه 1 كه با زاج سفيد رنگ شده دارای رنگ نارنجی روشن است. نمونه 2 كه با دندانه بی كرومات سديم رنگ شده است دارای رنگ قرمز تيره است. با اينكه ما اين نمونه را پس از دندانه دادن از نور خورشيد دور نموديم با اين حال نايكنواختی حاصل شده است. نمونه شماره 3 يا دندانه سولفات مس كار شده است و دارای رنگ قهوه ای می باشد دندانه شماره 4 كه دندانه سولفات آهن دندانه شده است رنگ قهوه ای تيره كه كمی تمايل به زرشكی و بنفش تيره دارد به خود گرفته است. زير دست اين كالا نسبت به بقيه نمونه ها زبر تر و خشن تر شده است و اين به دليل استفاده از سولفات آهن است دندانه شماره 5 كلرور قلع است كه به رنگ قرمز روشن در آمده است.

گر چه استفاده از اين دندانه به طور كلی باعث پيدايش رنگهای شفاف و درخشان می شود ولی بستگی به نوع اسيد مصرفی نيز دارد. چون با اسيدهای معدنی رنگ قرمز مات و با اسيدهای آلی قرمز روشن می شود. و در اينجا به دليل استفاده از اسيد استيك كه يك اسيد آلی است ما رنگ قرمز روشن را به دست آورده ايم. دندانه حمام شماره 6 كلرور كبالت است كه به رنگ زرشكی تيره در آمده است. در حمام شماره 7 از دندانه كلرور نيكل استفاده نموده ايم كه به رنگ زرشكی روشن در آمده است. در حمام شماره 8 كه از هيچ دندانه استفاده نکرده ايم و فقط از روناس و آب برای رنگرزی استفاده نموده ايم به رنگ قرمز تيره در آمده است.

بررسی اثر انواع اسید‌ها روی رنگرزی روناس با پشم

از زمان‌های بسیار دور رنگرزان متوجه شدند که اگر همراه با مواد رنگرزی مقداری مواد ترش استفاده کنند رنگ بهتری به دست می‌آورند. به همین علت از مواد گوناگون ترش که در آن زمان‌ها در دسترس داشتند به هنگام رنگرزی استفاده می‌کردند. این مواد طبیعی بودند و یا با عملیات کمی بر روی بعضی مواد طبیعی آن‌ها را به دست می‌آوردند. هر یک از مواد ترش دارای نوعی اسید هستند. مثلاً اسید لاکتیک در سرکه، اسید لاکتیک در قره قروت و… موجود می‌باشد. اسید‌ها در علم شیمی به دو دسته تقسیم می‌شوند:

1. اسیدهای آلی: اسید استیک، فرمیک، و سیتریک
2. اسیدهای معدنی: اسید سولفوریک، اسیدکلریدریک و…

اسیدهای آلی

اسیدهایی هستند که در آن‌ها عناصر فلزی و معدنی نیستند و از عناصر رو به رو تشکیل یافته‌اند: H-O-C-N

اسید استیک: یک اسید آلی به صورت مایعی تند و بی‌رنگ است. دارای PH=۴/۷۵ دارای فرمول CH۳COOH می‌باشد. علاوه بر روشهای صنعتی برای تهیه اسید استیک این اسید را می‌توان از نگهداری میوه‌هایی مانند انگور، سیب، آلبالو و… به مدت زیاد و شرایط و روشهای گوناگون به صورت سرکه تولید نمود به اسید استیک جوهر سرکه نیز می‌گویند.

اسید سیتریک: جامد سفید رنگ است که در آب محلول می‌باشد این اسید دارای PH=۳/۶ و فرمول ساختمانی (COOH) ۳-COH می‌باشد. این اسید ترش مزه، بی‌بو و بی‌رنگ می‌باشد. نقطه ذوب آن ۱۵۳ درجه سانتی گراد است. این اسید به طور وسیعی در میوه‌ها خصوصاً لیمو ترش آناناس، گوجه فرنگی و اغلی مرکبات وجود دارد. این اسید معروف به جوهر لیمو می‌باشد. این اسید کاربرد زیادی در صنعت رنگرزی دارد.

اسید تارتاریک: به صورت پودر سفید رنگ با نقطه ذوب ۱۷۰ درجه سانتی گراد بوده که در آب محلول است. اسید تارتاریک نسبت به اسید سیتریک تندی کمتری دارد. این اسید دارای PH=۳/۷۵ و دارای فرمول ساختمانی زیر است:
COOH- (OH) -CH-CH- (OH) -COOH اسید تارتاریک در انگور و مرکبات وجود دارد و معروف به جوهر دژد می‌باشد.

اسید فرمیک: مایعی است بی‌رنگ تند و دارای سوزش روی پوست انسان. این اسید یکی از اجزای تشکیل دهنده نیش مورچه‌ها می‌باشد و همچنین نیش کرم درخت و گیاه گزنده می‌باشد. به این دلیل این اسید معروف به جوهر مورچه می‌باشد. این اسید دارای PH=۳/۷۵ و فرمول ساختمانی H-COOH می‌باشد. این از اسید استیک قوی‌تر بوده و به دلیل خاصیت احیا کنندگی این اسید در یون‌های فلزی رنگ‌ها از آن استفاده می‌شود.

اسید لاکتیک: این اسید مایع است. بی‌بو دارای فرمول ساختمانی:
CH۳-CH- (OH) -COOH می‌باشد. این اسید معروف به جوهر قره قروت می‌باشد. این اسید بسیار ترش مزه می‌باشد.

اسید اگزالیک: ماده جامد سفید رنگی است با فرمول COOH-COOH و با PH=۲/۷۶. این اسید از اولین اسید‌ها از سری اسیدهای دی کربوکسیلیک است. املاح این اسید یعنی اگزالات‌ها به وفور در طبیع یافت می‌شوند. این اسید در گیاهان خانواده ترش رنگ و در پوست اکالیپتوس وجود دارد. این اسید‌ها مربوط به اسید ترشک است. این اسید از نظر زیست محیطی مشکلاتی را به وجود می‌آورد و بهتر است از آن استفاده نشود.

اسیدهای معدنی:

اسید سولفوریک: این اسید دارای اهمیت صنعتی فوق العاده‌ای بوده و به مقادیر زیاد‌تر از هر اسید دیگر تولید می‌شود. این اسید دارای فرمول H۲SO۴ و PH=۱/۵ می‌باشند. این اسید به صورت مایع با غلظت ۹۸% ارائه می‌گردد. اسید سولفوریک یک عامل اکسید کننده قوی نیست ولی یک عامل آب گیرنده قوی برای کربوهیدرات‌ها و دیگر مواد آلی است. این اسید معروف به جوهر گوگرد می‌باشد.

اسید نیرتیک: این اسید غلیظ با حدود PH=۱/۶ و فرمول ساختمانی HNO۳ می‌باشد. این اسید به صورت خالص بی‌رنگ است ولی اغلب در نتیجه تجزیه‌های فتو شیمیایی که تولید NO۲ می‌کند به رنگ زرد تبدیل می‌شود. اسید نیتریک معروف به جوهر شوره می‌باشد. عمده‌ترین مورد مصرف این اسید در تهیه انواع کودهای ازت دار می‌باشد.

اسیدکلریدریک: دارای قدرت بالایی است و PH=۱ با فرمول ساختمانی HCL است. این اسید معروف به جوهر نمک می‌باشد.
بررسی اثر نوع اسید‌ها در رنگرزی با روناس

روش کار:

در این آزمایش از دو نسخه رنگرزی استفاده می‌نماییم. در نسخه اول ابتدا با دندانه زاج سفید کالای پشمی را دندانه داده و طبق نسخه دوم با انوع اسیدهای مختلف و روناس آن کالاهای دندانه شده را رنگرزی می‌نماییم تا بدینوسیله اثر اسیدهای مختلف را مشاهده کرده و تفاوت رنگهای آن را دریابیم.

نسخه اول

&

محلول مادر	نام محلول	1	2	3	4	5	6	7	8	9
5%	زاج سفيد	10%	10%	10%	10%	10%	10%	10%	10%	10%
5%	اسيد استيك	3%	3%	3%	3%	3%	3%	3%	3%	3%

 

نسخه دوم

محلول مادر	نام ماده	1	2	3	4	5	6	7	8
5%	پودر روناس	50%	50%	50%	50%	50%	50%	50%	50%
5%	اسيد استيك	ـــ	4%	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ
5%	اسيد سيتريك	ـــ	ـــ	4%	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ
5%	اسيد فرميك	ـــ	ـــ	ـــ	4%	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ
5%	اسيد لاكتيك	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	4%	ـــ	ـــ	ـــ
10%	اسيد تارتاريك	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	4%	ـــ	ـــ
5%	اسيد سولفوريك	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	4%	ـــ
5%	بي كربنات سديم	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	4%

 

1. بدون اسید رنگ شده با روناس
2. حمام حاوی اسید استیک
3. حمام حاوی اسید سیتریک
4. حمام حاوی اسید فرمیک
5. حمام حاوی اسید لاکتیک
6. حمام حاوی اسید تارتاریک
7. حمام حاوی اسید سولفوریک
8. حمام حاوی بی‌کربنات سدیم

بررسی نمونه‌ها و مشاهدات

نمونه شماره ۵ و ۴و ۲و ۱ از همه نمونه‌ها پر رنگ‌تر هستند این نمونه‌ها به ترتیب دارای اسیدهای لاکتیک، فرمیک و استیک هستند. نمونه شماره ۷ از همه روشن‌تر است و بعد از آن نمونه شماره ۳ قرار دارد که به ترتیب دارای اسیدهای سولفوریک و سیتریک هستند با توجه به نمونه‌ها از پر رنگ به کم رنگ‌تر داریم:

روشن  ۷و۳و۸و۶و۱و۲و۴و۵  تیره
که به ترتیب متعلق‌اند به اسید سولفوریک، سیتریک، کربنات سدیم، تارتاریک، بدون اسید استیک، فرمیک، لاکتیک، و هر کدام از این اسید‌ها دارای PH= ۵/۱-۶/۳-۷۵/۳-۷۵/۴-۷۵/۴-۷۵/۳-؟ و این فقط مشاهدات آزمایش بوده که ما در حد دقت آزمایشگاهی ساده انجام دادیم.

پس از پایان آزمایش پساب‌ها را هم مقایسه کردیم، پاسب شماره ۳ از همه کم رنگ‌تر و پساب حمام شماره ۸ از همه پر رنگ‌تر بود. بعد از حمام ۸ حمام شماره ۱ و بقیه به سمت روشن‌تر می‌رفتند. به وسیله کاغذ PH متری هم PH تمامی حمام‌ها را اندازه گرفتیم.