معرفی گیاه روناس:
طبق گفته مهندس حیاطی بوته روناس: «در اولین بار توسط سوداگران عرب به اسپانیا و برای دومین بار پس از قرون وسطی توسط اهالی جلفای اصفهان به اروپا برده شد.
طبق شواهد تاریخی روناس از زمانهای باستان در درة سند وجود داشته است و منشاء اولیه آن در خاور نزدیک و قفقاز بوده است.»
در هنر قالیبافی ایران آمده است: که روناس «گیاهی است که از دیر زمان توسط بشر شناخته شده است و از آن رنگ قرمز طبیعی استخراج نموده‌اند و در تورات و همچنین نوشته‌های که از قبور فراعنه مصر به دست آمده است به مدارکی در مورد رنگرزی با روناس برخورد می‌شود.
روناس گیاهی است واقعی و اصل آن چنانکه شایع است ایرانی بوده است و نام علمی آن Rubia Tinctcrum می‌باشد و روناس که در ایران می‌روید بیشتر از نوع Rubia Peregrina است. مناطق کشت آن آذربایجان، یزد، خراسان، کرمان، و برخی از مناطق مرکزی می‌باشد. بطور وحشی در یزد و اغلب نقاط ایران روئیده می‌شود.
ریشهٔ روناس در زمین به مقدار زیادی فرو می‌رود و به تجربه ثابت شده است، در ریشه روناس که در نواحی گرمسیر و همچنین آهکی و خصوصاًُ در شنزار کشت می‌شود. مواد رنگی بیشتر و بهتری توصیه می‌شود. در ریشه این مواد بین پوسته خارجی و مغز چوبی ترکیبی بنام «اسید رابی تریک» که مرکب از شکر و ماده رنگی آلیزارین» است ساخته می‌شود.
طبق گفتهٔ آقای نیکپور: «چون روناس گیاهی است بایر و خودرو و به عبارتی مرطعی زیاد آنرا کشت نمی‌کنند بصورت خودرو در مناطق از کشور مثل اراک، آذربایجان غربی و شرقی رشد می‌شود)).
و طبق گفتهٔ مهندس کریم‌زاده: «روناسی گیاهی است کویری به شوری مقاوم است و در اردکان یزد خیلی کشت می‌شود.»
استاد سیاتی: «روناس گیاهی است که بیشتر در کویر می‌روید و می‌توان آنرا در بیشتر جا‌ها کشت کرد و از ریشة آن استفاده می‌کنند.»
ویکتوریا افشار: «روناس گیاهی است که ریشهٔ ۲ هزار ساله دارد و سینه به سینه در ممالک اسلامی کلاً در خاور دور گشته تا به ما یعنی ایران رسیده است»
استاد سیاحی می‌گوید: «در ایران جایی که روناس کاری آن زیاد بود و هنوز هم هست و یزد و اطراف کویر بوده ولی این دلیل نمی‌شود که در جاهای دیگر هم نباشد. روناس از زنگ‌ها و گیاهانی است که تقریباً یا تحقیقاً در کل ایران عمومیت داشته و دارد.»
ویکتوریا افشار: «جالب اینجاست که در هر نقطه از ایران رنگ روناس را به یک نام می‌شناسند بعضی جا‌ها به آن می‌گویند بویاخ (به ترکی یعنی رنگ کردن خامه قالی) و در مناطق دیگر روناس را به یک نام می‌شناسند و شنیده می‌شود. بنابراین قدیمی‌ترین رنگ در ایران و کلاً در خاورمیانه رنگ روناس است.»
استاد عباس سیاحی: «روناس بطور خودرو می‌روید و در فصل پائیز برداشت می‌شود. روناس هنوز برای ماهی کولی رشت و مازندران و… استفاده می‌شود.»
ویکتوریا افشار: روناس ایران در مناطق مختلف رویش پیدا می‌کند و روناس مناطق سردسیر مثل استان خراسان و آذربایجان به مراتب بهتر از روناس مناطق گرمسیر است.
در مورد تاریخچه روناس سازمان صنایع دستی چنین می‌گوید:
(تاریخ استفاده از این رنگ نباتی در رنگرزی به طور دقیق معلوم نیست ولی این گیاه از رنگهای نباتی دیگر بیشتر استفاده می‌شود، استفاده از این رنگ نباتی در رنگرزی به طور دقیق معلوم نیست ولی آنچه مسلم است این گیاه از رنگهای نباتی دیگر بیشتر مزیت دارد و از زمانهای بسیار گذشته درمصر قدیم – هند و ایران شناخته شده بود و مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
امروزه مصرف روناس در رنگرزی جنبهٔ یک هنر و صنعت بومی را دارد که هنوز در بعضی از کشور‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. ریشهٔ روناس قادر است الیاف پروتئنی را به کمک الیاف شیمیایی «به عنوان دندانه» رنگ نماید. بنابر گفته‌های هانس‌ای دولف در کتاب صنایع دستی کهن ایران: (روناس در سه هزار – سال پیش از میلاد درة سند در شهر موهن جودارو شناخته شده است و از آنجا نخست به خاورمیان گسترش یافت.
در خاورمیانه زمینهای زیادی زیر کشت روناس درآمد و سپس به آسیای مرکزی، و در دورهای قبل به روسیهٔ رسید یا اینکه رنگرزان ایرانی و رومی آنرا می‌شناختند ولی در زمان فرمانروایی رومیان استفاده از آن در اروپا از بین رفت در جنگهای صلیبی بار دیگر به اروپا آمد و به قرمز ترکی معروف شد، هلندی‌ها یکی از تولید کنندگان روناس بودند.
