گیاه روناس
در بررسی‌های فراوانی که در شهر طبس به عمل آوردم متأسفانه هیچ منبع اسنادی وجود نداشت و به هر کجا مراجعه می‌نمودم بدون اخذ نتیجه به بن بست می‌خوردم.
در ادامه تحقیق در مشهد و در مراجعه به کتابخانه آستان قدس با مطب خاصی مربوط به گیاه روناس مواجه نشدم بنابراین فقط به جمع آوری مطالبی در مورد خواص دارویی بسنده کردم.
از CD استاد محترم آقای سیاحی نیز کمال استفاده نمودم و ناچاراً از راهنمایی‌های ارزنده استاد محترم آقای احراری سود جسته و به آدرس‌های داده توسط ایشان و کارگاههای مربوطه مراجعه نمودم ولی باز هم در اکثر موارد به نتیجه مطلوب نرسیدم ولی در این راستا توانستم به مطالبی نسبتاً جامع دست یابم. در بخش می‌دانی نیز با مراجعه به عطاری‌های گوناگون به مطالبی در مورد رنگ روناس و موارد استفاده که عمدتاً جهت رنگ موی سر برخوردم.اصولاً اطلاعات در مورد روناس در منابع کتابخانه‌ای محدود است و نیز درسایت‌های اینترنتی اطلاعات جامعی وجود ندارد ولی در کارگاههای رنگرزی اطلاعاتی کافی در مورد رنگرزی توسط روناس بر روی الیاف به دست آوردم.
سزاوار است از دوستان خوبم خصوصاً آقای واقعی که در این تحقیق مرا یاری دادند و اکثر روز‌ها در کنار من بودند تشکر و قدردانی نمایم. بدیهی است راهنمایی ارزنده اساتید بزرگوار و مجرب (آقای احراری، رحمانی و سرکارخانم نورانی) نقش مؤثری را دارا می‌باشد.
در این تحقیق ما می‌پردازیم به خواص کلی گیاه روناس
اول: معرفی گیاه روناس
دوم: کاشت و داشت و برداشت گیاه روناس که در چه مناطقی و در چه شرایط آب و هوایی رشد می‌کند.
سوم: رنگزای روناس متعلق به کدام قسمت روناس است و چگونه رنگزای آن گرفته می‌شود.
چهارم: رنگرزی پشم با روناس که چگونه و تحت چه شرایطی الیاف را با روناس رنگرزی می‌کنند.
پنجم: خواص دارویی روناس که چه خواصی دارد و برای چه نوع بیماری استفاده می‌شود.
ششم: شناخت الیاف پشم از نظر نوع ساختار و نحوه رنگرزی آن با روناس.
مواد رنگزای طبیعی:
موادی هستند همچون برخی گیاهان وحشرات و مواد کانی که به روشهای گوناگون رنگهای آن‌ها گرفته و در رنگرزی به کار برده می‌شود.
اکثر نباتات دارای مواد رنگی هستند ولی از آنجا که مقدار رنگ و عدم ثبات آن‌ها با یکدیگر یکسان نیست از همگی آن‌ها نمی‌توان استفاده نمود.
حشرات مختلفی در طبیعت یافت می‌شود که دارای مواد رنگی می‌باشند مانند قرمز دانه که دارای رنگ قرمز شادابی می‌باشد.
روناس: گیاهی است پایا، علفی و خودرو که نسبت به شوری مقاومت زیادی دارد. ارتفاع این گیاه بین ۵/۰ تا ۵/۱ متر می‌باشد و هم اکنون در اردکان یزد بسیار کشت می‌شود.
در ریشه این گیاه یکی از رنگهای فرش‌های ایرانی وجود دارد که این رنگ قرمز لاکی می‌باشد، در این تحقیق تلاش می‌گردد:
الف – مباحث مربوط به کاشت و داشت و برداشت روناس بیان گردد.
ب ـ نحوه گرفتن رنگ از ریشه گیاه روناس بیان شود.
ج – شیوه‌های مختلف رنگرزی الیاف پشمی مورد بررسی قرار گیرد.
در این تحقیق از کتابهای مختلف استفاده شده است که این کتاب‌ها به شرح ذیل می‌باشد:
- کتاب پژوهشی در فرش: در این کتاب به روش تهیه روناس انواع روناس‌های ایرانی، تقلب در روناس و نحوه رنگرزی با روناس به صورت کلی اشاره شده است.
- کتاب رنگرزی سنتی به روش ساده: در این کتاب به نکات زیر اشاره شده است، روناس چیست و چگونه بوته روناس را می‌چینند، نحوه تهیه آلیزارین به چه شیوه‌ای می‌تواند باشد و رنگرزی الیاف پشمی با روناس چگونه است و طرز دندانه دادن الیاف.
- کتاب فرآیند و روشهای رنگرزی الیاف با مواد طبیعی: در این کتاب موارد قابل توجهی ذکر شده که از آن جمله می‌توان به مشخصات گیاه روناس و نحوه رنگرزی پشم و ابریشم با روناس اشاره کرد.
- کتاب مواد رنگدار طبیعی: اطلاعات خوبی در رابطه با روناس و نحوه رنگرزی و نحوه گرفتن رنگ از ریشه و موقعیت روناس از نظر کاشت و داشت و برداشت به من داد.
- کتاب نساجی سنتی ایران: این کتاب اطلاعاتی راجع به پشم و نوع الیاف آن داشت.
- کتاب رنگهای ایرانی: این کتاب در رابطه با روش رنگرزی با روناس اطلاعاتی به من داد که این اطلاعات تا حد زیادی مورد استفاده من قرار گرفت.
- کتاب شناخت الیاف طبیعی: در رابطه الیاف پشم
- کتاب هنر قالیبافی ایران: در این کتاب به نکات قابل توجهی در مورد روناس و دندانه‌های مختلف بر روی روناس اشاره شده است، در رابطه با خواص داروئی روناس در کتابهایی بود که این کتاب‌ها به شرح ذیل می‌باشد.
۱- گیاهان دارویی، ۲- گیاهان دارویی، ۳- گیاهان دارویی
۳-۱- واژگان تخصصی:
- Rubia Tinctcrum: اسم علمی روناس
- دندانه: ماده‌ای که برای ثابت نگه داشتن رنگ به لیف اضافه می‌شود.
- آلیزارین: مادة رنگزایی که در ریشه روناس وجود دارد.
- اسید لاکتیک: نوعی اسید که به عنوان دندانه در رنگرزی استفاده می‌شود.
- اسید Rabytrick ماده‌ای که در ریشه روناس است (ترکیبی از شکر و آلیزارین)
- چوبک: چوبی که بوسیله آن پشم را در حمام رنگرزی بهم می‌زند.
- لیف: به پشم و الیاف پشم در اصطلاح لیف می‌گویند.
- بوباغ: به ترکی یعنی رنگ
- دیاستازی: نوعی تخمیر
- زاج آهن: ماده‌ای که به عنوان دندانه به کار می‌رود.
- زاج زرد: ماده‌ای که به عنوان دندانه به کار می‌رود.
- روبیا تینکتروم: گونه‌های مختلف گیاهی روناس
- روبیا پرگرنیا: گونه‌های مختلف گیاهی روناس
- روبیا کوردیفولیا: گونه‌های مختلف گیاهی روناس
- روبیا اکان: گونه‌های مختلف گیاهی روناس
- زاج سفید: سولفات آلومینیوم که خاصیت چسبندگی مولکولی دارد که از یک طرف مولکول را نگه می‌دارد و از طرف دیگر رنگ را.
- شخار: سوخته گیاهی است که آن را اجده می‌گویند و برای شستن لباس و سفید کردن به کار می‌رود.
- دسته: جایی که نخ را دور کلاف پشم می‌پیچند تا پشم قاطی نشده و کلاف سردر گم نشود.
