طبق روایات شاهنامه فردوسی، آغاز فرشبافی، رشتن و بافتن به زمان تهمورث یعنی زمان پیشدادیان باز میگردد. در تاریخ طبری از فرشهایی که با مو و پشم حیوانات در این دوره بافته شده سخن رفته است.
قدیمی ترین نشانه از هنر قالیبافی به عصر مفرغ باز میگردد این نشانه یک کارد قالیبافی است که از گورهای عهد مفرغ ترکمنستان و شمال ایران یافت شده است. در شهر سوخته (دشت سیستان ـ جنوب شرقی ایران) نیز فرشهای حصیری و پارچه و ابزارهای بافندگی به دست آمده که متعلق به 2800-2500 پیش از میلاد است. در دوره هخامنشیان، به نقل از گزنفون، شهر کهن ساردیس به قالیهای گرهباف خود فخر میکرده که به نقشهای حاشیه و هیکلهای مردان و شیردالهای افسانهای آراسته بوده است.
کهنه ترین قالیها به ترتیب: قالی کشف شده در نقش برجستة کاخ نینوا، فرش پازیریک از پنجمین گور اقوام سکایی، تکه فرش قومس (دوران ساسانیان)، فرش آناتولی (13-14م).
از دورة اشکانیان تنها میتوان به فرش مقبره لوـکان چین اشاره کرد که به عقیدة پژوهشگران پشم آن از قفقاز (که در ان زمان متعلق به ايران بود) است. از دورة ساسانیان نیز تکه فرش قومس و فرش تاریخی و جواهرنشان بهارستان که در تالار بار عام کاخ تیسفون گسترده بوده و پس از حملة اعراب به عنوان غنیمت تقسیم شده است.
در قرون اولیة هجری پس از نفوذ اسلام طرح فرشها، به سبب منع شبیه سازی و زینت، تغییر کرد امّا در زمان خلفای عباسی که تجملگرایی و قصرهای پر زرق و برق رواج یافت بافت اینگونه فرشها نیز رونق گرفت. از دورة سلجوقی نیز تکه فرشی با نقوش هندسی در موزة اوقاف استانبول نگهداری میشود.
سفرنامه ابن بطوطه از دورة ایلخانان به فرشهای عظیم و گرانبهای کاخ غازانخان و فرشهای حرم امام رضا (ع) در مشهد اشاره كرده است. در دورة تیموریان از کارگاههای بزرگ قالیبافی سبزوار سخن رفته و استفاده از مینیاتور در نقشة فرشها توسط نگارگران چیرهدست.
صفویان
شاه اسماعیل: توسعة کارگاههای قالیبافی در تبریز.
شاه تهماسب: قالی ایران در زیبایی و ظرافت بافت به حد کمال میرسد. قالی معروف و تاریخی اردبیل در این زمان بافته شده است.
شاه عباس: در اصفهان و چند شهر دیگر کارگاه قالیبافی دایر کرد و دستور داد كه هر کانون، فرش را به شیوة خود ببافد تا اصالت هنری آن حفظ شود. در زمان صفویان برای اولین بار قالیبافی از ایلها و طایفه های کوچنده و روستاها و آبادیهای کوچک به شهرها آمد. فرشهای نفیس این دوران به بیش از سه هزار تخته تخمین زده شده است.
در زمان افشاریان بخاطر جنگهای پیدرپی تولید فرشهای زینتی کاهش یافت. از زمان کریم خان زند دو تخته فرش باقی مانده که یکی تاریخدار و به سفارش حاکم وقت کرمان و دیگری احتمالاً در شیراز بافته شده است.
در زمان قاجار اروپا و آمریکا تقاضا برای خرید فرش ایران را افزایش میدهند. شرکتهای چند ملیتی فرش در ظاهر برای تشویق به صادرات و در واقع برای سودجویی کشورهای استعمارطلب تأسیس میشود.
دو کتاب در زمینة فرش به رشته تحریر در می آید:
- کتاب تجارت قالی رنگین به رنگهای جوهری
- کتاب یادگار حسن از آثار دین
پهلوی
در دوران پهلوی به کارگاهها نظم بخشیده شد و بهداشت مورد اهمیت قرار گرفت. دستگاه فرش ماشینی نيز وارد ایران شد. پس از انحلال مؤسسه قالی ایران شرکت سهامی فرش ایران تأسیس شد و مرکز صنایع دستی، انجمن دوستداران فرش ایران و موزه فرش دایر گردید.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی بر پایه مصوبه سال 1382 شورای عالی اداری «مرکز ملی فرش ایران» برای ساماندهی و یکپارچگی وضعیت کمی و کیفی تولید و عرضه فرش دستباف بنیان نهاده شد. هدف این مرکز، معرفی جایگاه ارزشمند فرش دستباف ایران، حمایت از بافندگان و دستاندرکاران فرش و توسعة صادرات این محصول با ارزش است.
