قبل از آشنایی با چله کشی ترکی اول باید با اصطلاحات زیر آشنا شویید.
فرش: کلمه است عربی وریشه آن مفروش می باشد.به معنای هرآنچه گستردنی است.
خامه: درهنر فرشبافی اصطلاحا به کلافهای پشمی مورداستفاده در پرز فرش را که بصورت دولا تهیه می شود، گویند.
تار (چله) : مخفف چهل لا وبه معنی نخهای نازکی هستند که به هم تابیده شده است. تار لایه اولیه فرش راتشکیل می دهدو بطورعمودی برروی دار نصب می گردد.برای قالیهای معمولی (رجشمار ۲۵تا ۴۵) از تارهای پنبه ای، برای بافت فرشهای ظریف ( رجشمار۴۵ به بالا ) ازچله های ابریشمی وبرای فرشهای عشایری (رجشمار زیر۲۵ ) از تارهای پشمی استفاده می شود.
گره زدن : به تابانیدن خامه ها به دور چله جهت بافت فرش، گره زدن می گویند.
ذرع : واحد اندازه گیری طول فرش را ذرع می گویند که درمناطق فارسی باف ۱۰۴ سانتی مترو درمناطق ترکی باف ۱۱۲ سانتی متر است.
گره ذرعی : به ۱۶/۱ ذرع، گره ذرعی میگویند. درمناطق فارسی باف ۵/۶ سانتی متر ودرمناطق ترکی باف ۷ سانتی متر می باشد.
رج : به هر ردیف ذرعی گره ها رج می گویند.
رجشمار : به تعداد رجهای بافته شده یا گره های زده شده دریک گره ذرعی رجشمار می گویند. رجشمار ۴۰ یعنی، ۴۰ گره در ۷ سانتی متر ویا ۸۰ تار چله درمناطق ترکی باف.
ریشه : ازجفت چله های زیر ورو تشکیل شده که اگر نباشد فرش ازهم گسیخته می شود.
پود : معمولا ازجنس پنبه بوده که بصورت افقی در بافت فرش استفاده می شود. وظیفه آن نگهداری چله ها درکنار یکدیگر است.
چله کشی
- فارسی : به دلیل سرعت بالا درچله کشی آنرا چله دوانی میگویند.( به معنای دوانیدن چله ها)چله کشی برروی دارانجام نمی شود.بلکه ۳ عدد میله رادرزمین فرو می کنند بطوریکه فاصله میله اول ودوم ۱ متر وفاصله میله دوم تاسوم به اندازه طول قالی می باشد.دراین نوع چله کشی چله به میله اول گره خورده واز زیرمیله دوم رد می شود. درپایان چله دوانی، چله رابرروی دار انتقال می دهند.دربالای سردار آنها رابه تعدادهای معین به هم گره می زنند. بعداز رسیدن به مقداری معین، چله های محکم شده به زیردار راباز نموده وفرش بافته شده درپشت دار رها می شود.دراین نوع چله کشی می توان فرشهایی با طول نامحدود بافت.
- ترکی (آذری) : نکاتی را که بایدهنگام چله کشی درنظر گرفت:
- متناسب بودن طول وعرض دارقالی با نقش.
- عمودبودن چوبهای سردار وزیرداربه یکدیگر وکج نبودن دار قالی( گونیا کردن دارها).
- استحکام ومقاومت دار دربرابر فشارچله ها.
- سمباده کشی چوبهای سردار وزیردار برای جلوگیری ازاحتمال پاره شدن چله ها.
چله کشی به روش ترکی برعکس چله دوانی درمناطق فارسی باف برروی دار انجام می گیرد.درمرحله اول دارقالی رابراساس اندازه انتخاب می کنیم.بوسیله متر یا نخ دوگوشه دار را اندازه می گیریم که بای یک اندازه باشد. سپس برروی راست روها دوعدد نخ (ترجیحا چندلا) براست روها به فاصله ۲۰ سانتی متری ازیکدیگر گره می زنیم. وسط سرداروزیردار را پیدا نموده واز وسط آنرا به هرطرف به فاصله های ۷ سانتی متری تقسیم می کنیم. حال چله را از طرف چپ به زیردرار، روی خط اول گره زده سپس چله را از روی نخ اول وزیر نخ دوم رد می کنیم، گلوله نخ ازبالای سردار به دورآن چرخیده واززیر برگشت داده می شود.در سری بعد تار(چله) را از زیر نخ اول وروی نخ دوم رد می کنیم.
سیه بندی: به تقسیم چله ها برروی سردار وزیردار، سیه بندی می گویند. معمولا سیه بندی را درسردار به فاصله های ۲/۷ سانتی متری ودرزیردار۷ سانتی متری تقسیم می کنند وعلت آنجلوگیری ازعیب سره دارشدن می باشد.
برای اینکه مشخص شود که تار یا چله با رجشمار ما یکی است، چله یا تار را ۲۰ دور به دور یک خودکار می پیچانیم طوریکه چله ها درکنار هم محکم ویک دست باشند. آنرا اندازه می گیریم. مثلا اندازه آن ۲ سانتی متر است. میگوییم، ۲۰ تار معادل ۱۰ گره است واندازه آن ۲ سانتی متر حال در۷ سانتی متر م چند گره داریم:
۲۰ تار ۱۰ گره = ۲ سانتی متر
۷ سانتی متر (۷) ضربدر ۱۰ = ۷۰ (تقسیم بر) ۲ = ۳۵ گره
پس رجشمار قالی ما باید ۳۵ وتعداد چله ها باید ۷۰ چله یا تار در۷ سانتی متر باشد.
آخرین نخ چله اگر چله کشی از طرف راست باشد اززیر نخ اول وبالای نخ دوم واگر ازطرف چپ باشد ازروی نخ اول وزیر نخ دوم رد می شود.
آخرین نخ در هرهفت سانت باید علامت گذاری شود.
بعداز اتمام چله کشی نخ اولی که به راست روها گره خورده پایین کشیده می شود وعمل پلاس برروی آن انجام می گیرد.
از لای نخ بالا چوبی را رد می کنند که به آن هاف یا کوجی می گویند.
