پشم چینی:
قبل از چیدن پشم از بدن گوسفند زنده، آن را می شویند كه اصطلاحاً به این عمل گرده شور می گویند. این عمل به دو صورت انجام می یابد:
۱) با آب ( كه به آن پشم نیم شور می گویند)
۲) با آب و مواد شوینده ( كه به آن پشم تمام شور می گویند.)
معمولاً پشم گوسفندان را سالی دوبار می چینند یكی در نیمه ی بهار و دیگری در پاییز. پشم حاصل از چیدن بهاره با پاییزه متفاوت است. چین بهاره به خاطر استفاده ی گوسفند از گیاهان تازه و فاصله زیاد با چیدن قبلی و آفتاب كم، بهتر از چین پاییزه است. پشم را از نظر مرغوبیت به دو نوع تقسیم بندی می نمایند.
الف) پشم چیده شده از بدن گوسفند كه به آن پشم زنده می گویند.
ب) پشم دباغی شده یا جداشده از پوست گوسفند كه در دباغ خانه ها صورت می پذیرد و به آن پشم مرده می گویند. اگر این دو پشم با هم مخلوط شوند در هنگام شور و خشك كردن كاملاً از هم متمایز می شوند. انتهای پشم مرده سوخته است و به علت استفاده از آب آهك بوی نامناسبی دارد. پس از چیدن پشم از بدن گوسفند، آنها را سُرت یا طبقه بندی می كنند.به این صورت پشم پشت، سرو گردن، زیر شكم، دست و پا، شانه، پهلو. در این تقسیم بندی، بدترین قسمت، پشم دست و پا و بهترین قسمت پشم پشت حیوان است چون با زمین تماس مستقیم دارد و نسبت به سایر قسمتها از آلودگی كمتری برخوردار است.
از نظر رنگ هم پشم های گوسفند را طبقه بندی می كنند.
۱) پشم سفید (ممتاز)
۲) پشم سفید درجه ی دو
۳) پشم شكری
۴) پشم سیاه كه هیچ رنگی به خود نمی گیرد
۵) پشم ابلق یا الوان
شستشوی پشم:
به علت ناخالصی هایی كه روی پشم موجود است اقدام به شستن آن می كنند.
ناخالصی های موجود در الیاف پشم عبارتند از:
۱) ناخالصی های طبیعی: چربی الیاف پشم، عرق بدن حیوان، مواد دفع شده، كود
۲) ناخالصی های اضافه شده در طبیعت: ناخالصی حیوانی (مثل ساس، كنه و …) ناخالصی های نباتی (خار و خاشاك، علف خشك)، ناخالصی های معدنی (شن و خاك و …)
۳) ناخالصی های اضافه شده توسط انسان: مواد ضدعفونی كننده، موادی كه جهت شناسایی گوسفند بكار می برند، مثل رنگ كردن یا داغ زدن.
شستشوی پشم معمولاً در تعدادی حمام صورت می پذیرد. حمامها به صورت سری در كنار یكدیگر قرار گرفته اند. در هریك از حمام ها پشم به صورت مجزا شسته شده، مورد عملیات مكانیكی قرار می گیرد. سپس پشم آب گیری شده، به حمام بعدی منتقل می شود و نهایتاً آب گیری و در خشك كن خشك می گردد. تعداد حمام های شستشوی پشم بستگی به نوع پشم (مقدار آلودگی) و درجه تمیزی مورد نظر دارد و می تواند شامل ۳ تا ۶ حمام شستشو گردد.
مثلاً شستشوی پشم در ۳ تا ۴ حمام عموماً برای پشم مصرفی در قالبفای مناسب است. در صورتی كه شستشوی پشم در ۴ تا ۵ حمام بیشتر، برای تولیدات ظریف تر مورد استفاده قرار می گیرد. برای موارد خاص مثلاً برای شستشوی كرك می توان از ۶ حمام نیز استفاده كرد.
حمام های شستشو از جنس استیل و به حجم های مختلف (متداول ۵ مترمكعب) هستند. این حمام ها عموماً به صورت مربع مستطیل و به طول ۴ متر و به پهنای ۱ متر و عمق ۵/۱ متر ساخته می شوند. هریك از حمام ها به صورت مستقل با دارابودن چنگك های متحرك و سیستم آبگیری قادر به انجام عمل شستشو و آبگیری پشم می باشند.
كف حمام شستشو به شكل هرم ساخته می شود. به صورتی كه در انتهای نوك آن یك دریچه برای خارج شدن شن و خاك و ذرات درشت و آلوده كننده همراه پشم تعبیه شده است. بدین ترتیب می توان پس از اتمام عمل شستشو با كشیدن اهرم این دریچه را باز كرده، مواد ته نشین شده را به داخل كانال فاضلاب هدایت نمود.
مواد شیمیایی مصرفی برای شستشوی پشم در ابعاد گسترده شامل كربنات سدیم و صابون می باشد. صابون مصرفی برای شستشوی پشم نیز باید علاوه بر ارزانی از حداكثر قدرت شویندگی در حرارت های حمام كه معمولاً بین ۵۵-۴۰ درجه قرار دارد برخوردار بوده، هنگام آب كشی از الیاف بخوبی جدا گردد.
كربنیزه كردن پشم
پشم خام علاوه بر چربی و سایر مواد خارجی مقداری خار و خاشاك همراه دارد كه با شستن پشم از الیاف جدا نمی شود. به همین منظور پشم را با یك اسید قوی كربنیزه می كنند و در نتیجه خار و خاشاك و مواد چربی در دما، هیدرولیز شده و به صورت ذغال درمی آیند.اسیدی كه برای این منظور به كار می رود اسید سولفوریك یا اسید كلریدریك می باشد.
پس از كربنیزه كردن، پشم را از محلول بیرون آورده در دمای ۷۰ تا ۹۰ درجه خشك می كنیم. برای ذغالی شدن مواد چربی و سلولزی زمان كوتاهی پشم را در دمای ۱۱۰ درجه قرار می دهیم سپس آن را به خوبی شستشو داده، با آمونیاك رقیق خنثی می كنیم.
كلرینه كردن پشم
كلرینه كردن تا حدودی ویژگیهای پشم را تغییر می دهد. در این عملیات پشم خاصیت نمدی شدن و جمع شدگی خود را از دست می دهد و شفافیت سطحی آن افزایش یافته و قدرت جذب رنگ آن بیشتر می شود. الیاف پشم معمولاً با هیپوكلریت سدیم كلرینهه می شوند.
تذكر: بسیاری از كارشناسان بر این عقیده اند كه انجام عملیات كربونیزه و كلرینه كردن پشم و حتی سفیدگری پشم ( كه در مورد اخیر اصلاً توضیحی بیان نمی گردد) بعلت تخریب و از بین بردن آن دسته از خواص مطلوب كه برای لیف پشم در قالیبافی است، نباید در كارخانجات تهیه نخ قالی بافی مورد استفاده قرار گیرد، و كاربرد آن در تهیه سایر منسوجات مفید خواهد بود.
به همین دلیل اغلب این مراحل را در كارخانجات معروف و شناخته شده تهیه مواد اولیه قالیبافی انجام نمی دهند. لذا توضیح دو مورد از عملیات مذكور بیشتر جهت آگاهی آن دسته از افرادی است كه علاقمند به فراگیری مراحل آماده سازی پشم برای ریسندگی و بافت سایر منسوجات می باشند.
