اسطوره
2 .بحث و بررسی
2 -1 .توصیف پیکره های مطالعاتی
در پژوهش حاضر دو نمونه قالی از گونه های تصویری انتخاب شده است که نمونۀ اوّل مربوط به سبک روستایی و بافت نهاوند همدان (تصویر 1) و پیکرۀ دوّم مربوط به سبک شهری و بافت کرمان (تصویر ۲) است.
تصویر 1 .قالی هوشنگ شاهی بافت مالیر؛ احتمالا قرن 1۴ هـ. ق، ابعاد ۲08 × 1۳۶ سانتیمتر
تصویر 2.فرش هوشنگ شاهی کرمان؛ بافت سال 1۳۲۲ هـ. ق/ 1۲8۳ هـ. ش، ابعاد ۲0۷ × 1۳۹ سانتیمتر، موزۀ فرش تهران (صباحی 1۳۹8 :۴0۲).
عناصر تشکیل دهنده این دو قالی در دو سطح حاشیه ها و زمینۀ فرش قرارگرفته اند و همانطور که در تصاویر 1 و ۲ مشهود است، عناصر زمینه در دو قالی تقریباً از نظر نوع و ترکیب یکسان اما سبک بیانی و عناصر حاشیه ای این دو پیکره با یکدیگر متفاوت هستند.
دلیل ارائه دو نمونه از دو سبک متفاوت در این پژوهش این است که الگوهای طرح و نقش در جغرافیای انسانی و اجتماعی فرش دستباف همواره تابع یک نظام انحصاری نیستند و گاهی نوعی تعامل در راستای بیان دغدغه های مشترک در بین جوامع بافنده صورت میپذیرد که این تعامل اشتراکاتی را در مضمون پردازی ایجاد میکند اما هر منطقه به فراخور سبک و زبان تصویری خود مضامین را پرورش و بازنمایی میکند.
جدول 1 .نشانگان کلامی در متن نمونه های مطالعاتی اوّل و دوّم
|
|
در این کتیبه نام هوشنگ شاه به شکل معکوس شده منقوش است و دلیل آن می تواند بافتن دو فرش کنار هم باشد که دیگری را قرینۀ آن میبافتند (تناولی، 1۳۶8 :11۷) |
تصویر 4 .کتیبه نوشت در نمونۀ مطالعاتی دوّم |
نام هوشنگ شاه در این کتیبه نگاشته شدهاست. همچنین سال 1۳۲۲ هـ. ق میتواند گویای زمان بافت آن باشد و ازاین جهت تولید معنایی بر اثر زمانی میکند. |
منبع: نگارندگان
متن هر دو نمونۀ مطالعاتی از پرسپکتیو مقامی برخوردار است که به رنگ خاکی (ابرشی شده) دیده میشود. در بالاترین پلان متن (تصاویر ۳ و ۴ )کتیبه ای به اسم شخصی اسطورهای کار شده است. در زیر کتیبه (تصاویر 5 و 1۲) فردی درشت هیکل همراه با ریش کوتاه در بین ستون هایی که با پارچه یا منسوجی نقشدار مزیّن شده اند (تصاویر 11 و 18 ) روی تختی با تزئینات ساده (تصاویر 10 و 1۷) جلوس کرده است.
در تاج این تخت عنصری مانند خورشید، فروزان می باشد؛ همچنین سوژه، کلاهی منقوش بر سر دارد. در سمت راست متن (تصاویر ۶ و 1۳) نگاره ای با موهای مجعد همراه با سبیل دیده می شود که ردایی بر تن کرده است؛ سوژه کلاهی ساده بر سر گذاشته و به صورت سه رخ ایستاده است.
در سمت چپ متن (تصاویر ۷ و 1۴) نگاره ای با تاجی بر سر به صورت نیمرخ جای گرفته که ردایی بر تن دارد و به نظر شاخه گلی را در دست راستش نگاه داشته است.
در میانۀ متن (تصاویر ۹ و 1۶) دو نگارۀ ماورایی با شاخ و بدنی خالدار در جلوی تخت نشسته اند. در پایین ترین قسمت متن (تصاویر 8 و 15) صفی از افراد رصد میشود که بر روی خطوطی تپه مانند منقوش شده اند؛ در مرکز این صف سربازی به نظر پارسی با نیزه ای در دست به حالت نیمرخ ایستاده است و دیگر نگاره های حاضر، با هدایایی، به شیوه و شکل های گوناگون تصویر شده اند.
همچنین بوته گلهایی در این صف در حدفاصل سرباز پارسی و نگاره های سمت راستش نگاشته شده است.
جدول 2 .نشانگان تصویری در نمونه های مطالعاتی اوّل و دوّم
2 -2 .تحلیل متون مورد مطالعه
به منظور شناخت بهتر ترکیب بندی زمینۀ پیکره های مورد مطالعه، خطوطی راهنما در تصویر نمونۀ اوّل ترسیم شده است که این خطوط میتواند تا حدودی نظم حاکم بر ساختار ترکیب فرش را آشکار سازد.
همانطور که مشاهده میشود لوزی (gehf) تمامی نشانگان تصویری و کلامی فرش را در برگرفته است (تصویر 1۹) در نظام نشانه ای فرش ایران محور عمودی فرش به عنوان یکی از مهمترین بخش های فرش شناسایی میشود که در این پیکره محور عمودی در قالب (ef) برحسب لوزی (gehf) نشان دهندۀ عناصر مهم و تأکید شده در ترکیب بندی شامل کتیبه نوشت، نگارۀ شاخص پادشاه و سرباز پارسی است (تصویر ۲0).
علاوه بر محور عمودی میتوان نقاط مهم و طلایی دیگری نیز در ساختار هندسی این نمونه مشاهده نمود که آن محل تقاطع خطوط راهنما است.
صرف نظر از نقاط تقاطع پیرامونی فرش، نقاط (o) و (q) به دلیل بیشترین برخورد خطوط راهنما از ارزش بصری بیشتری برخوردارند و همانطور که در تصاویر 1۹ و ۲0 مشاهده میشود نگارۀ شاخص پادشاه و سرباز پارسی در این نقاط قرار گرفته اند.
تصویر 19 .ترکیب بندی عناصر متن (نگارندگان).
تصویر 20 .عناصر تأکید شده در ترکیب بندی (نگارندگان).
نویسنده ها :
ایمان زکریایی کرمانی
مجید جعفری گوجانی (نویسنده مسئول)
