با عرض سلام خدمت دوستان و اساتید عزیز.
در خدمت شما هستم با ادامه ی بحث قالی های عشایری فارس. قالی های ایل های خمسه.
البته اینکه بخوایم بگیم یک قالی مربوط به خمسه هست کاملا اشتباه هست و با این سخن تنها مشخص کردیم که قالی قشقایی نیست!
ایل های خمسه تشکیل شدند از
- ایل عرب: قدیمی ترین ایل کوچ کننده به فارس، در واقع از اوایل ورود اسلام ایل عرب از عربستان به ایران آورده شدند تا از شورش ایرانی ها جلوگیری بشه. کلا قالی بافی نداشتند و چه هنر قالی بافی و چه نقش و نگارها رو از بومی های فارس آموختند. به همین دلیل در پژوهش های مربوط به نگاره های نمادین و اسطوره ای دست بافت های عرب بسیار مهم هستند.
- ایل های بهارلو و اینانلو: دو ایل ترک هستند که اگرچه مشخص نیست کی و چگونه به فارس اومدند ولی بدون شک قبل از قشقایی ها به فارس اومدند.
دستبافتهای این دو ایل بسیار نزدیک به هم هست(اسلوب بافت و نقش پردازی) تشخیص اونها راحت نیست.
- باصری ها: فارس هستند و از زمانهای دور در فارس زندگی میکردند. بخاطر مدت زمان زیادی که زیر نظر ایل عرب بودند بعضی ها میگن عرب باصری که کاملا اشتباه هست و یک ایل جدا از عربها هستند.
- ایل نفر: ایل کوچک ترک زبان هستند. خیلی وقت هست که از حالت یکپارچه دراومدند. بافته هاشون به نفر شمالی و جنوبی تقسیم میشه. بافته های دولخانی هم که اسمشون جدا برده میشه
این یک تعریف کلی از ایل های خمسه هست. مسیر کوچ این پنج ایل مشترک هست. شرق فارس هستند.
به همین دلیل گاهی وقتها بافته هاشون از هم قابل تشخیص نیست. مخصوصا وقتی زن بافنده از یک ایل عروس ایل دیگه ای میشه
اینجور موقع ها حتی اگر بافنده یک قالی از طایفه ی شوهر بگذاره جلوش به قصد کپی کردن باز هم از نگاره هایی که در ذهن داره که مربوط به طایفه یا ایل خودش هست حتما در کار خواهد بافت
بطور کلی مشخصه ی اصلی قالی های عرب رنگ اونهاست. در یک کلمه تیره هست
مشکل اونها کمبود رنگ نیست کلا خصوصیت اخلاقیشون اینه که رنگ تیره میپسندن. البته همین مساله باعث شده که قالی هاشون بازار پسند نباشه. البته اگر از این مساله چشم پوشی کنیم که کیفیت قالی اونها خیلی پایین هست!
این عکس قسمتی از یک قالی عرب هست. بوته هایی که میبینید در سه رنگ هست. که همه تیره در کنار هم
اون رنگ براق تر آبی هست، اون مشکی رو میگن سرمه ای و اون قهوه ای رو میگن لاکی. رنگ زمینه رو میگن قرمز
عربها در واقع لقب مرغ بازان فارس رو به خودشون اختصاص دادن. البته بهارلو ها هم زیاد از نگاره های مرغی استفاده میکنن و باصری ها تنوع نگاره های مرغیشون از هر دوی این ایل ها بیشتر هست
دو نمونه ی قدیمی دیگه از ایل عرب. اولی قالی خورجین و دومی قالیچه
دو نمونه ی بالا از دستبافتهای باصری هست بیشتر از 40 سال از بافتشون میگذره. نگاره های جانوری و مرغی و گیاهی کاملا مشخص هست در هر دو نمونه
این عکس قسمتی از قالی دولخانی نفر هست. این نقش در واقع به نام نقش میان ترنج مرغی دولخانی هست
نفرها بجز این نقش کمتر از نگاره های جانوری استفاده میکنن.
این کار از نفرهای شمالی(نفر مرودشت) هست
این دو قالی از بافته های اینانلو هست
از این نمونه ها که بگذریم. در واقع بنده در پایان نامه موضوع تاثیر عقاید و باورهای مردمی بر روی نگاره های جانوری و گیاهی در قالی های عشایری خمسه رو بررسی کردم. دلیل انتخاب این موضوع باقی موندن خیلی از نگاره های باستانی بر روی قالی های عشایری علی رغم از بین رفتن اونها در سفالها بود و اینکه اسلام به تصویر کشیدن جاندارانی مثل حیوانات و انسان رو منع کرده بود.
از 8 نگاره ی گیاهی بررسی شده (بوته ی چهار گل هندسی، بوته ی سه گل، ماهی در هم، سرو کوچک، بته، درخت، گل و گلدان، گلهای چندپر) بجز گل پنج پر (که زاده شدنش به دوران صفویه و در قالی های شهری باف برمیگرده) باقی نگاره های گیاهی باستانی هستند. بجز ماهی در هم باقی نگاره های گیاهی بدون تغییر بودند.
پدر 10 نگاره ی جانوری بررسی شده (مرغی، پرنده، طاووس، مرغ باگلبال، عقاب، بزکوهی و گوزن،آهو، پروانه، شتر، شیر)
بجز پروانه و آهو که بیشتر نگاره ای تزیینی هستند باقی نگاره ها نمادین هستند. عقاب (شاه پرندگان)، طاووس(مرغ بهشتی) و شیر(نماد شاه و سلطان و بزرگان دین) مفهوم نمادین خودشون رو با دین اسلام تطبیق دادن و هنوز هم مفهوم نمادین دارند. ولی دیگر نگاره های جانوری تزیینی هستند
شتر اگر چه حیوان بومی جنوب فارس و حیوان اصلی عربها است. اما خیلی کم دیده میشه در قالی ها در واقع انتظار میرفت که بیشتر دیده بشه. یا به عبارتی اسلام پای اون رو باز کنه روی قالی ها. ولی اینطور نمیشه البته توجه هم بشه که چندان مفهوم نمادینی پیش از اسلام نداره. اینکه بگیم اسلام روی نگاره های جانوری هم تاثیر نداشته درست نیست. چون مفهوم نمادین سگ بعد از اسلام کاملا تغییر کرد. اگرچه اگر از زنان عشایر بپرسی سگ هم میبافید یا نه. همه جواب میدن بله. ولی هیچ وقت روی قالی به نگاره ای اشاره نمیکنن که این سگ هست. در واقع سگ زیر سایه ی دیگر چهارپایان بافته میشه. وقتی هم به مفهوم نمادین بعضی از نگاره ها بازمیگردیم انتظار داریم کلاغ و گراز رو هم ببینیم. که البته نیستند
