در این مقاله به بررسی رنگهای حاصل از هلیله با اسید ها و دندانه های مختلف پرداخته شده است.
با توجه به اینکه یکی از عوامل برجسته کننده فرش دستباف، رنگ الیاف در بافت فرش است و هیچگاه از اهمیت این موضوع کاسته نمیشود به نظر میرسد ارزش گذاری روی گیاهان رنگزای مهمی که کمتر بررسی شده اند بسیار با اهمیت باشد.
2نوع هلیله(زرد و سیاه) به نسبت 50% مورد ارزیابی قرار گرفتند به همراه 5 دندانه (سولفات مضاعف آلومنیوم و پتاسیم،سولفات آهن III، کلرید قلع ، دی کرمات پتاسیم وسولفات مس) و تاثیر 5 اسید (اگزالیک، سولفوریک، استیک ، فرمیک و سیتریک) بر روی آن در نظر گرفته شده است. آز مایشات به روش دندانه کردن همزمان انجام شده وپس از عملیات رنگرزی نمونه ها تحت سیستم (٭b٭a٭CIE (L مورد ارزیابی قرار گرفتند و پس از آن ثباتهای شستشویی و نوری از نمونه ها تهیه گردید.
داده های این تحقیق بیشتر از سایت های مرتبط بامو ضوع بدست آمده است
.در این تحقیق به رنگ¬ها یی در شید های متنوع زرد، زیتونی، کاهی ، قهوه ای و مشکی می رسیم و نتیجه حاصل از این پژوهش نشان دهنده ثبات های نوری و شستشویی مناسب است و مهمتر اینکه با استفاده از سولفات آهن III می توان به رنگ مشکی در تیره ترین حالت ممکن رسید که یکی از مشکلات فامهای رنگی طبیعی است.
واژگان کلیدی : پشم – هلیله زرد – هلیله سیاه – فرش دستباف ثبات شستشویی و ثبات نوری
هلیله
نام علمی “Myrobalan Fruit ” از تیره ی بادام هندی ( Combretacea ) که به طور وحشی در جنگلهای هندوستان رویش دارد . چنانچه میوه های نارس چیده و خشک شوند رنگ آنها تیره و سیاه می شود ودرآن صورت به نام هلیله سیاه معروف بوده و اگر میوه ها کاملا” برسند رنگ زرد خواهند داشت که به هلیله زرد یا هلیله کابلی معروفند .(1)
هلیله در لغت نامه دهخدا :
- هلیله – [ igdgi] –[ ] /آوا: ه˜ لي ل/ لֽ / نوع لغت: اֽ.
شرح: اهلیج ،هلیج از درختان نواحی حاره است که میوه اش مصرف طبی دارد و آن چند نوع است:
– هلیله بزرگ که کابلی گویند
– هلیله زرد و بلیله- درخت ان کوچک چون سیب و به و آلو و برگ آن کوچکتر و دراز چون برگ
بید و آن را اقسام است :
هلیله زرد – هلیله سیاه و هلیله کابلی (2) - هلیله- [igdgi ]-[ ] /آوا: ه׳ لی ل׳ / نوع لغت :اِخ
شرح :دهی است در بخش مرکزی شهرستان بوشهر که 584 تن سکنه دارد . آب آن از چاه و محصول عمده اش غله و صیفی وکار مردم ماهیگیری است.(3) - هلیله –[ igdgi] – [ ]
آوا: ( ه ׳ ل) / نوع لغت: ( ا ِ)
شرح: درختی از تیره کمبر تاسه و از رده ی دو لپه ای ها که دارای میوه ی بیضوی شکلی به اندازه ی یک سنجد ریز است . میوه ی این گیاه مصرف طبی دارد و خشک شده ی آن را به عنوان قابض به کار می برند .این گیاه خاص نواحی حاره است .(4)
هلیله از معدود گیاهان رنگزایی است که با توجه به کیفیت بالای رنگ دهی مورد توجه برای تولید عمده قرار نگرفته است . هلیله که در ایران به کار برده می شود از نواحی بلوچستان ، افغانستان و هند بدست می آید . یکی دیگر از موارد استفاده هلیله در چرمسازی است .
درخت هلیله یکی از قوی ترین مواد تانن دار می باشد که مقدار مواد مازوجی آن در حدود 45 % است .از برگ و میوه این درخت برای بدست آوردن انواع خاکستری ها همراه با سایر دندانه ها در رنگرزی پشم استفاده می شود.(5)
خواص دارویی هلیله:
هلیله سبب تصفیه سم از بدن به ویژه خون و شست و شوی کامل معده می شود و جریان انرژی حیاتی در بدن را متعادل می کند . از دیگر خواص بارز هلیله تقویت چشمها و بالا بردن قدرت دید تقویت قلب و معده و درمان جوش و نقرس است. همچنین به عنوان معجون دردهای مفصلی و دفع کننده انواع کرمها است و هلیله سیاه از جمله عصاره های گیاهی است که دارای اثرات قابل توجه ضد باکتری وضد قارچی است . (6)
مواد اولیه مصرفی:
برای آزمایش های صورت گرفته از نخ پشمی با متوسط
نمره Tex 2/420 با میانگین تاب نخ دو لای 20 /73 استفاده شده است همچنین جهت رنگرزی از هلیله آسیاب شده ( پوست و هسته ) از هر دو نوع زرد و سیاه استفاده گردید.
مراحل آزمایش :
نخست الیاف را جهت جدا سازی واکس ها و چربی ها با یک دترجنت آنیو نیک به میزان 2 گرم بر لیتر در دمای 40 درجه به مدت 10 دقیقه شستشو می دهیم .
کالا را به صورت مرطوب وارد حمام رنگرزی می نماییم و طبق نسخه عمل می شود . پس از 5 دقیقه دندانه و پس از 2 دقیقه اسید را به حمام اضافه نموده و پس از رسیدن به دمای 40 درجه رنگ به آن افزوده شده است . طی 20 دقیقه به دمای جوش اسیده و پس از آن 45 دقیقه در دمای جوش می ماند .پس از آن حمام را تخلیه و کالا را ابکشی می نماییم.
شست وشوی نهایی:
پس از اتمام رنگرزی برای برداشت رنگهای جذب نشده کالا را شستشو می دهیم بدین صورت که کالا در دمای 60 درجه به مدت 10 دقیقه با دترجنت انیونیک به میزان 2 گرم بر لیتر شستشو داده می شود.
جدول 1-1 چگونگی کد گذاری نمونه های عمل شده
| کالا | کد | کالا | کد |
|---|---|---|---|
| هلیله زرد | Hy | هلیله سیاه | Hb |
| اسید استیک | Ac | کلرید قلع | Sn |
| اسید فرمیک | F | زاج سفید | Al |
| اسید سیتریک | C | سولفات آهن 3 | Fe |
| اسید سولفوریک | S | سولفات مس | Cu |
| اسید اگزالیک | Ox | دی کرومات پتاسیم | Cr |
مواد مازوجی در بسیاری از نباتات به طور فراوان یافت می شود که بین آنها بلوط، کاج، گردو، انار، بید، سماق، و هلیله اهمیت زیاد تری دارند .
رنگرزی این مواد با سایر نباتات رنگدار تفاوت زیادی ندارد فقط به واسطه ی کم و زیاد بودن مواد مازوجی در آنها و همچنین نوع ماده رنگی این گیاهان با دندانه های مختلف تولید الوان گو ناگون می نماید که به ذکر آن پرداخته می شود.
طبق آز مایشات به عمل آمده الیاف رنگ شده با هلیله نسبت به دیگر رنگزاهای گیاهی ثبات های نوری متفاوتی دارند به طوری که رنگ الیاف در مقابل آفتاب به جای اینکه در درجات مختلف نسبت به نوع دندانه کمرنگ تر شوند تیره تر شده اند و باز هم به نسبت استفاده از انواع مختلف دندانه درجات تیره تر شدن الیاف یکسان نبوده است. (7)
آزمایش ثبات شستشویی و نوری:
آزمایش ثبات شستشویی بر اساس استاندارد ، توسط صابون 2 گرم بر لیتر در حرارت 60 درجه با 1/50 L/R=به مدت 10 دقیقه انجام شده است .نحوه تهیه نمونه جهت انجام آزمایشها بدین صورت بودکه نخ پشمی رنگرزی شده با همان مقدار نخ پشمی سفید روی پارچه پنبه ای سفید دوخته شده که از یک سوی نتایج حاصل از ثبات شستشویی برای نمونه رنگرزی شده و از سوی دیگر میزان لکه گذاری بر نخ پشمی سفید و پارچه پنبه ای سفید مشخص می گردد.
نتیجه ثبات شستشویی بر طبق مقیاس خاکستری است.
برای آزمایش ثبات نوری، نمونه ها را در مقابل نور خورشید قرار گرفته است به مدت سه هفته کامل در مقابل نور روز، پشت شیشه .نتایج بدست آمده بر طبق مقیاس ، قابل ارزیابی نیست ،چرا که تیره تر شده اند، ولی اگر بخواهیم طبق مقیاس بررسی کنیم ، میتوان آبی را برای آن در نظر گرفت.
نتایج در جدول نشان داده شده است.
جدول 1-2نتایج آزمایش ثبات نوری و ثبات شستشویی و لکه گذاری بر روی پشم و پنبه (هلیله سیاه)
| ثبات شستشویی | لکه گذاری | لکه گذاری | ثبات نوری | |
| پشم | پنبه | |||
| Hb100 | 5 | 5 | 5 | 8 |
| Hb50Al5Ox3 | 5 | 5 | 5 | 8 |
| Hb50Cu5Ox3 | 5 | 5 | 5 | 8 |
| Hb50Fe5Ox3 | 5 | 5 | 5 | 8 |
| Hb50Cr5Ox3 | 5 | 5 | 5 | 8 |
| Hb50Al5S3 | 5 | 5 | 5 | 8 |
| Hb50Cu5S3 | 5 | 5 | 5 | 8 |
| Hb50Fe5S3 | 5 | 5 | 5 | 8 |
| Hb50cr5S3 | 5 | 5 | 5 | 8 |
| Hb50Sn5ox3 | 5 | 5 | 5 | 8 |
| Hb50Sn5S3 | 5 | 5 | 5 | 8 |
| Hb50Al5F3 | 5 | 5 | 5 | 8 |
| Hb50Al5Ac3 | 5 | 5 | 5 | 8 |
| Hb50Al5c3 | 5 | 5 | 5 | 8 |
| Hb50Cu5F3 | 5 | 5 | 5 | 8 |
| Hb50Cu5Ac3 | 5 | 5 | 5 | 8 |
| Hb50Cu5C3 | 5 | 5 | 5 | 8 |
| Hb50Fe5F3 | 5 | 5 | 5 | 8 |
| Hb50Fe5Ac3 | 5 | 5 | 5 | 8 |
| Hb50Fe5C3 | 5 | 5 | 5 | 8 |
| Hb50Cr5F3 | 5 | 5 | 5 | 8 |
| Hb50Cr5Ac3 | 5 | 5 | 5 | 8 |
| Hb50Cr5C3 | 5 | 5 | 5 | 8 |
| Hb50Sn5Ac3 | 5 | 5 | 5 | 8 |
| Hb50Sn5C3 | 5 | 5 | 5 | 8 |
| Hb59Sn5F3 | 5 | 5 | 5 | 8 |
برای آزمایش ثبات نوری، نمونه ها را در مقابل نور خورشید قرار گرفته است به مدت سه هفته کامل در مقابل نور روز، پشت شیشه .نتایج بدست آمده بر طبق مقیاس ، قابل ارزیابی نیست ،چرا که تیره تر شده اند، ولی اگر بخواهیم طبق مقیاس بررسی کنیم، میتوان آبی را برای آن در نظر گرفت.
